گزارش کارشناسان از مرکز فناوری هسته‌ای اصفهان/ بزرگی غیرمعمولی دارد، نظارت می‌خواهد
مجموعه اسناد مذاکرات اتمی ایران و آمریکا- ۵
سند شمارهٔ ۱۹ a
[ژوئن ۱۹۷۴]، محرمانه
از: سفارت آمریکا در تهران
به: وزیر امور خارجه
موضوع: توافقنامه نیروی هسته‌ای ایران
۱- سفیر به همراه وابستهٔ علمی سفارت با اکبر اعتماد، رییس سازمان انرژی اتمی ایران در ساعت ۹ ششم ژوئن ۱۹۷۶ دیدار کرد تا دو نسخه از هر یک از اسناد مندرج در قرارداد را تحویل دهد. این اسناد عبارتند از ۱) پیش‌نویس توافقنامهٔ انرژی اتمی ایالات متحده/ ایران مورخ ۳۱ مه ۱۹۷۶میلادی، ۲) پیش‌نویس یادداشت دیپلماتیک همراه توافقنامه به تاریخ ۳۱ مه ۱۹۷۶ میلادی و ۳) اظهارنظر‌ها راجع به پیش‌نویس‌های مورخ ۳۱ مه ۱۹۷۶ میلادی.
۲- سفیر همچنین نکات کلی زیر را به دکتر اعتماد خاطرنشان کرد:
۱) مبنای پیش‌نویس جدید مورخ ۳۱ مه ۱۹۷۶ میلادی تا حد امکان به اصول ذکر شدهٔ رهیافت پیشنهادی و موارد ذکر نشده‌ای نزدیک است که با دکتر اعتماد طی دیدارش از ایالات متحده در آوریل امسال، بحث کردیم.
۲) برخی تغییرات جزیی و کامل‌کننده اضافه شده است که به طور مشروح در اظهارنظرهای ارایه شده آمده است. با این حال سعی کرده‌ایم جوهرهٔ توافقمان راجع به اصول حفظ شود.
۳) بخشی از شرایط بازفرآوری همچنان در بند هشت پاراگراف C توافقنامه آمده است و بخشی از آن هم در یادداشت دیپلماتیک آمده است. رجحان زیادی برای این توافقنامه قائل هستیم زیرا می‌خواهیم به توافق‌های دوجانبه‌مان راجع به انرژی اتمی در آینده حداکثر یکدستی را بدهیم. وجوه خاص رابطهٔ ایالات متحده/ ایران مثل تایید وفاداری ایران به ان‌پی‌تی و نیت ایالات متحده برای تسهیل در شکل‌گیری نیروی هسته‌ای ایران در یادداشت دیپلماتیک منعکس شده است.
۴) از پیشنهاد دکتر اعتماد مبنی بر داشتن نوعی تبادل دیدگاه در سطح بلندپایه در کنار توافقنامه حمایت می‌کنیم. به باور ما این می‌تواند هر دو کشور را به منع گسترش عینی متعهد کند و همراه با ذکر ابزارهای خاص دست یافتن به این هدف باشد. برای مثال هر دو طرف می‌توانیم بر حمایت قوی از پادمان آژانس بین‌المللی انرژی اتمی تاکید کنیم و قصد خود را برای بررسی جدی موضوع بازفرآوری دوملیتی یا چندملیتی سوخت اعلام کنیم.
۵) دستاورد این تبادل دیدگاه در سطح بلندپایه راجع به حمایت از اهداف متقابلمان در زمینهٔ منع گسترش امکان می‌دهد تا در مورد قالب طرح کردن کل تفاهم‌ها راجع به بازفرآوری در متن توافقنامه به توافق برسیم.
۶) وزارت امور خارجه و سازمان تحقیق و توسعه انرژی (ERDA) آمادگی دارند تا گروه مذاکره‌ای را به تهران اعزام کنند تا پس از آنکه دولت ایران فرصت یافت متن توافقنامه و یادداشت دیپلماتیک را بررسی کند، مذاکرات فوراً از سر گرفته شود.
۳. دکتر اعتماد گفت که در پی بحث‌های اخیرمان در واشنگتن منتظر دریافت پیش‌نویس جدید توافقنامه بوده است. اظهارات بیشتر اعتماد درSEPTEL آمده است.
هلمز
سند شمارهٔ ۱۹ b
[ژوئن ۱۹۷۶]، محرمانه
از: سفارت آمریکا در تهران
به: وزارت امور خارجه
موضوع: دیدگاه‌های ایران راجع به منع گسترش سلاح‌های هسته‌ای و همکاری هسته‌ای ایالات متحده و ایران
۱- طی دیداری که سفیر و وابستهٔ علمی سفارت با دکتر اکبر اعتماد، رییس سازمان انرژی اتمی ایران، در ششم ژوئن ۱۹۷۶ برای تحویل پیش‌نویس بازنگری شدهٔ توافقنامهٔ انرژی اتمی ایالات متحده و ایران انجام دادند برخی اظهارات دکتر اعتماد راجع به منع گسترش سلاح‌های هسته‌ای و همچنین روابط دوجانبهٔ ایالات متحده و ایران روشنگر بود.
۲- اعتماد در پاسخ به این سوال که آیا طرف او راجع به فکر ایجاد نوعی تبادل دیدگاه در سطح بلندپایه یا پروتکل تایید کنندهٔ پایبندی هر دو کشور به منع گسترش سلاح‌های هسته‌ای که پیشنهاد خودش در واشنگتن بود، حرف بیشتری دارد گفت پس از بازگشت به ایران در مورد این فکر با شاه صحبت کرده است. شاه در مخالفت با چنین فکری گفته است که برای گروه تامین کنندهٔ هسته‌ای مطلوب خواهد بود تا کشورهای دریافت کننده را برای بحث راجع به انتقال فناوری هسته‌ای دور هم جمع کند.
نظر: این مغالطه نشانگر آن است که شاه نظر خوشی راجع به فکر پروتکل بلندپایه و مطرح شده توسط دکتر اعتماد ندارد و هنوز بابت دعوت نشدن به نشست‌های گروه تامین کنندهٔ هسته‌ای دلخور است.
۳- اعتماد همچنین گفت که دولت ایران به خاطر موقعیت جغرافیایی‌اش احتمالاً حتی بیشتر از ایالات متحده به منع گسترش سلاح‌های هسته‌ای علاقه دارد. ایران به روشنی و به کرات ساخت جنگ‌افزارهای هسته‌ای را محکوم کرده است در حالی که بسیاری از همسایگانش این کار را نکرده‌اند. گسترش سلاح‌های هسته‌ای فقط سبب می‌شود که موقعیت ایران در برابر همسایگانش تضعیف شود. بنابراین گسترش جنگ‌افزارهای هسته‌ای از نظر ایران مطرود است.
۴- اعتماد معتقد است که ان‌پی‌تی مطلوب است ولی برخی تقابل‌های جدی مثل تقابل هند - پاکستان و آرژانتین - برزیل پیمان منع گسترش سلاح‌های هسته‌ای را با تهدید مواجه کرده است و به توجه فوری جامعهٔ جهانی نیاز دارد. او قبول دارد که هند معضل دشواری برای ایالات متحده است و با توجه به تماس‌های شخصی‌اش با پاکستانی‌ها احساس می‌کند که پاکستان طاقت خود را از دست داده است. مقداری تضمین دادن به پاکستان در برابر حملهٔ هسته‌ای هندوستان بیشترین فوریت را دارد. (یعنی در غیر این صورت پاکستان همچنان در پی آن خواهد بود تا برای ایستادن در برابر هندوستان به جنگ‌افزار هسته‌ای دست یابد). ایران متحد پاکستان است و تمایل دارد تا برای رفع ناراحتی پاکستان، امکانات اداری مطلوب خود را صرف تلاش‌های بین‌المللی کند.
۵- دکتر اعتماد معتقد است که باید توافقنامه‌هایی محلی به ان‌پی‌تی ضمیمه شود، توافقنامه‌هایی که مورد حمایت جامعهٔ بین‌المللی باشد و بحران‌هایی چون تقابل هند - پاکستان و آرژانتین - برزیل را که جنگ‌افزارهای هسته‌ای را گسترش می‌دهد فرو بخواباند.
هلمز
سند شمارۀ ۲۵ a
[فوریه ۱۹۷۷]
از: سفارت آمریکا در تهران
به: وزارت امور خارجه
موضوع: نیروی هسته‌ای: اظهارات رییس سازمان انرژی اتمی ایران (AEOI)
۱- در نشستی مطبوعاتی در تهران که در تاریخ ششم فوریه برگزار شد دکتر اکبر اعتماد رییس سازمان انرژی اتمی ایران گفت ایران هر گونه برنامهٔ ایجاد تاسیسات بازفرآوری سوخت هسته‌ای در داخل را کنار گذاشته است. اعتماد گفت در عوض ایران اکنون در پی بررسی ترتیبات دیگری برای بازفرآوری در سطح دوجانبه و چند جانبه است. اما اعتماد با ذکر موانع فنی، مدیریتی و سیاسی، در مورد امکان‌پذیری ایجاد مراکز بازفرآوری منطقه‌ای ابراز تردید کرد.
۲- اعتماد با اشاره به موضوع همکاری ایالات متحده و ایران در حوزهٔ هسته‌ای گفت ایران منتظر ابتکاری از سوی دولت کار‌تر برای از سرگیری گفت‌وگو راجع به خرید ۸ «رآکتور هسته‌ای ساخت ایالات متحده» است. اعتماد گفت که گفت‌وگو با ایالات متحده در تابستان گذشته در آستانهٔ انتخابات ایالات متحده قطع شد. او گفت «دولت جدید بر سر کار آمده است و منتظریم تا ببینیم در مورد فروش خارجی تاسیسات هسته‌ای چه رهیافتی دارند.»
۳- اعتماد با افزودن اینکه پادمان‌ها مولفهٔ جدیدی در خطمشی جدید ایالات متحده راجع به فروش تاسیسات هسته‌ای است گفت به هر حال هیچ کشور یا گروهی از کشور‌ها «حق ندارد خطمشی هسته‌ای خود را به دیگران تحمیل کند». او در عوض پیشنهاد کرد که گفت‌وگوی تنگاتنگ‌تری بین تامین‌کنندگان و خریداران فناوری هسته‌ای صورت گیرد.
۴- اعتماد گفت که ساخت نیروگاه‌های هسته‌ای سوم و چهارم ایران، هر یک به ظرفیت ۹۰۰ مگاوات، به زودی توسط فرانسه و با هزینهٔ تخمینی دو میلیارد دلار، در مکانی واقع در ۶۰ کیلومتری جنوب اهواز آغاز می‌شود. او گفت سازمان انرژی اتمی ایران در حال بررسی طرح‌های مالی مختلف برای خرید رآکتورهای باقی‌مانده است که گرفتن اعتبار مالی از تامین کننده و معاوضه با نفت از جملهٔ آن‌هاست.
۵- در ملاقات با اعتماد در تاریخ هفتم فوریه (به همراه دکتر زوکر/ وابستهٔ علمی سفارت و گروه ORNL)، او همچنین بر این ضرورت تاکید داشت که ایران در رابطۀ هر خرید رآکتور نیروی هسته‌ای در آینده از تامین درازمدت و تضمین شدهٔ سوخت برخوردار باشد. اعتماد همچنین دربارهٔ اهمیت داشتن دیدگاه «جهانی» راجع به نیروی هسته‌ای صحبت کرد و احساس می‌کند چنین دیدگاهی تاکنون وجود نداشته است. اعتماد به ویژه به ضرورت «توجهات زیست‌محیطی» بیشتر در حوزهٔ چرخهٔ کلی سوخت هسته‌ای اشاره کرد.
میکلوش
سند شمارهٔ ۲۵ b
[فوریه ۱۹۷۷]
از: سفارت آمریکا در تهران
به: وزارت امور خارجه
موضوع: طرح‌های حکومت و سازمان انرژی اتمی ایران (AEOI) برای مرکز فناوری هسته‌ای اصفهان (ENTEC)
در گزارش A-110 کلیاتی مقدماتی راجع به مرکز فناوری هسته‌ای اصفهان (ENTEC) آمده است و همچنین سفارت راجع به نشست مطبوعاتی تاریخ ششم گزارش داده است که طی آن دکتر اکبر اعتماد رییس سازمان انرژی اتمی ایران (AEOI) گفته بود که ایران برنامه‌های ایجاد تاسیسات بازفرآوری سوخت هسته‌ای در داخل را کنار گذاشته است. اکنون در همین زمینه و بر اساس نشست‌های یک هفته‌ای (خاتمه یافته در تاریخ ششم فوریه) با مقامات کلیدی سازمان انرژی اتمی ایران که طی دیدار با ارزش گروه اکریج(I) (دکتر زوکر، دکتر تاوگر و دکتر جانسون) صورت گرفت می‌توان گزارش روزآمدی تهیه کرد. واقعیاتی که در پی می‌آید از دیدار گروه آزمایشگاه ملی اکریج (ORNL) از مکان مذکور و همچنین بررسی مدل‌ها و طرح‌های آزمایشگاهی توسط این گروه و وابستهٔ علمی سفارت به دست آمده و مشاهده شده است.
۱- به عنوان بخشی از طرح مجتمع فناوری هسته‌ای اصفهان (طراحی شده توسط شرکت فرانسوی تکنیکاتوم(II)) نقشه‌برداری‌ها و همچنین ساخت‌وساز مقدماتی اکنون در حال انجام است. طرحی هم برای ایجاد تاسیسات آزمایشگاهی گرم و بزرگ دارند.
۲- تاسیسات مجتمع فناوری هسته‌ای اصفهان (که مرکز ملی تحقیق و توسعهٔ هسته‌ای ایران خواهد شد) بین دو کوه و در حدود ۱۲ کیلومتری اصفهان قرار دارد و به گفتهٔ یکی از اعضای گروه ORNL مکان آن به مکان آزمایشگاه جنگ‌افزارهای سندیا(III) در ایالات متحده شباهت دارد.
۳- آزمایشگاه مرکز فناوری هسته‌ای اصفهان شامل حدود ۱۵ ساختمان مجزاست و قرار است که تا چهار سال دیگر تکمیل شود و بهره‌برداری از آن آغاز شود.
۴- برخی از مشخصات این تاسیسات که بزرگی غیرمعمولی دارد عبارتند از: (الف) محفظه ژرف اصلی حدود ۱۶۵ متر طول و ۱۸ متر عرض دارد که مساحت آن ۲۹۷۰ مترمربع می‌شود. بعد عمودی نیز معادل سه طبقه است.
۵- به اعتقاد گروه اکریج، بزرگی نامعمول این تاسیسات طراحی شده از لحاظ نظری امکان تولید مادهٔ جنگ‌افزاری (پلوتونیوم) را فراهم می‌کند. اما در حال حاضر به صراحت نمی‌توان گفت که چنین ماده‌ای واقعاً تولید خواهد شد. به گفتهٔ اعضای گروه اکریج به طور مشخص نمی‌توان فعالیت در این تاسیسات را بر اساس ابعاد آن تعیین کرد. بر اساس آنکه چه تجهیزاتی برای بازفرآوری در آزمایشگاه گرم نصب شده است تاسیسات مرکز فناوری هسته‌ای اصفهان می‌تواند اکسید ترکیبی هم تولید کند که برای هسته‌های رآکتور مناسب است. سازمان انرژی اتمی ایران در حال سنجش هزینهٔ چرخهٔ کامل سوخت هسته‌ای برای تولید، بازفرآوری و دفع ضایعات سوخت برای مرکز فناوری هسته‌ای اصفهان است اما این طرح فقط حالت آزمونه(IV) دارد. تنها نتیجه‌گیری گروه اکریج این است که تاسیسات مرکز فناوری هسته‌ای اصفهان «نظارت می‌خواهد».
میکلوش
پاورقی:
I- Oak Ridge
II - TECHNICATOME
III - SANDIA
IV - Pilot
نظر شما :