توانایی هسته‌ای در دوران بی‌ثباتی ایران/ جانشینان شاه با مواد اتمی چه خواهند کرد؟
مجموعه اسناد مذاکرات اتمی ایران و آمریکا- ۲
[اواخر ژوئن ۱۹۷۴]، محرمانه
از: دفتر معاون وزیر دفاع در امور امنیت بین‌الملل
به: وزیر دفاع
موضوع: همکاری در حوزهٔ مسائل هسته‌ای با ایران ــ یادداشتی دربارهٔ شیوهٔ عمل
ــ پیوست دوم این متن، یادداشتی از کمیسیون انرژی اتمی است خطاب به وزیر امور خارجه، حاکی از اینکه کمیسیون آمادهٔ مذاکره به قصد رسیدن به توافقی برای تأمین رآکتورهای نیروگاه و اورانیوم غنی شدهٔ درخواستی ایران است.
ــ پیوست اول یادداشتی دست‌نویس است جزو مکاتبات داخلی وزارت امور خارجه خطاب به وزیر، کیسینجر، که کلیاتی از پس‌زمینهٔ درخواست ایران را شرح می‌دهد و پیشنهاد پذیرش آن را می‌کند. در این یادداشت خواسته شده وزارت دفاع به سرعت اعلام موافقت کند تا کمیسیون بتواند مذاکرات در مورد غنی‌سازی اورانیوم را از ۳۰ ژوئن آغاز کند.
ــ یادداشت خطاب به کیسینجر علاوه بر پیشنهاد پذیرش، اشاره می‌کند که توافقات اخیر با مصر و اسرائیل شامل نظارت‌های دوجانبهٔ ویژه‌ای است که می‌شود آن‌ها را در مورد ایران هم اعمال کرد. این نظارت‌های ویژه مربوط به قراردادهای طولانی مدت و انحصاری‌ای است با ایالات متحده برای تأمین سوخت، جابه‌جایی پلوتونیوم، و امنیت تأسیسات. اگرچه ممکن است ایرانی‌ها این نظارت‌های ویژه را نشان بی‌اعتمادی ایالات متحده به ثبات قدم ایران بینگارند. در این یادداشت پیشنهاد شده ایالات متحده این سیاست را در سرتاسر منطقهٔ خاورمیانه اعمال کند.
ــ تحول تازه‌ای که به آن اشاره شده، گزارشی مطبوعاتی است که شاه برنامهٔ به دست آوردن سلاح هسته‌ای دارد. دولت ایران، از جمله وزیر دربار که از جانب شاه صحبت می‌کند، قویاً این گزارش را تکذیب کرده‌اند، همچنان که به نقل از گزارش مطبوعاتی دیگری خود شاه نیز همین کار را کرده. سفارت ایالات متحده در تهران معتقد است ــ و وزارت امور خارجه هم موافق است ــ که سیاست کنونی ایران دستیابی به سلاح‌های هسته‌ای نیست، چون ــ از جملهٔ چند دلیل یکی اینکه ــ ایران معاهدهٔ منع گسترش سلاح‌های هسته‌ای را امضا کرده و پذیرفته و توافقنامهٔ نظارت را هم امضا کرده. با این حال گفته‌هایی تازه از شاه دربرگیرندهٔ این هشدار است که اگر دیگر کشورهای کوچک خودشان را مجهز به سلاح هسته‌ای کنند، ایران هم مختار است در سیاستش تجدیدنظر کنند. با توجه به این اظهارات منتسب به شاه، گریزناپذیر است که کسانی در رسانه‌ها و از بین عموم مردم توافقنامهٔ تأمین سوخت هسته‌ای را ــ هر وقت صورت بگیرد ــ یاری‌رسانی برای رساندن ایران به توان ساخت سلاح هسته‌ای تفسیر کنند. اگر ایران پی توانایی ساخت سلاح هسته‌ای باشد، جای اشاره دارد که تولید سالانهٔ پلوتونیوم از نیروگاه هسته‌ای ۲۰ هزار مگاواتی اندیشیدهٔ ایران برابر با میزان لازم برای ساخت ۶۰۰ تا ۷۰۰ کلاهک خواهد بود. از این میزان اندیشیده پنج هزار مگاوات را فرانسه تأمین می‌کند.
ــ اگر شما موافقت کنید، ادارهٔ امور بین‌الملل موافقت وزارت دفاع را با این یادداشت، تلفنی به وزیر امور خارجه اعلام خواهد کرد و پیشنهاد پذیرش درخواست ایران را منوط به نظارت‌ها دو جانبهٔ خاصی خواهد کرد.
پیوست ۱
دفتر وزیر دفاع
پاراگراف چهار از سوی من و کارول مارتین اصلاح شده و دو جملهٔ آخر از کمیسیون انرژی اتمی است.
ژنرال شورینز ترجیح می‌دهد به پیشنهاد خاصی که وزیر دفاع بر اساس حساسیت‌هایش داده، توجهی نشود.
پاراگراف چهار به نظر من خوب می‌رسد و مخالف نظر شورینز هستم. اگر موافق نیستید به من خبر بدهید. در غیر این صورت نسخهٔ اولیه را برای شما خواهیم آورد.
دیک
پیوست۲
محرمانه
به: وزیر
از: واحد امور خاورنزدیک ــ آلفرد ال. اَترتن جونیور
همکاری با ایران: انرژی هسته‌ای
پس‌زمینه
همکاری در حوزهٔ انرژی هسته‌ای یکی از موضوعات مورد تأکید در تعاملات اندیشیده و اولیهٔ ما با شاه در دیدار چند هفته پیش‌مان در رابطه با افزایش همکاری‌ها با ایران بود. در دیدار ماه مه «ری»، رییس کمیسیون انرژی اتمی، از تهران که اولین اقدام جدی برای آغاز همکاری بود، ایرانی‌ها ابراز تمایل شدیدی به عقد توافقنامه‌ای هسته‌ای برای تأمین رآکتورهای نیروگاه هسته‌ای و اورانیوم غنی شده برای سوخت‌رسانی‌شان کردند. «ری» به این ابراز علاقهٔ ایرانی‌ها پاسخ مثبت داد و بعد کمیسیون انرژی اتمی در یادداشتی خطاب به آقای سُبر تأیید کرد که آماده است در صورت موافقت وزارت امور خارجه، در مورد توافقنامه‌ای برای همکاری با ایران مذاکره کند، مذاکراتی همسوی مذاکرات انجام شده با اسرائیل و مصر، مثلاً به شرط نظارت‌های دوجانبهٔ ویژه‌ای علاوه بر نظارت‌های معمول آژانس بین‌المللی انرژی اتمی. کمیسیون همچنین آماده است تا ۳۰ ژوئن مذاکرات دربارهٔ قراردادهای مربوط به غنی‌سازی اورانیوم را برای تأمین سوخت رآکتورهایی شروع کند که قرار است در سال ۱۹۸۲ فعال شوند.
ایرانی‌ها به تازگی با فرانسه به توافقاتی رسیده‌اند که مطابق آن قرار شده فرانسه رآکتورهایی با تولید حدود ۵۰۰۰ مگاوات را برای ایران تأمین کند. با این حال ایرانی‌ها به ما گفته‌اند که مایل‌اند بخش اعظم رآکتورهای نیروگاهشان را ما تأمین کنیم.
مساله
در شرایط معمول مذاکره در مورد توافقنامه‌ای برای همکاری هسته‌ای با ایران مشکلی نداشت. ایران هم معاهدهٔ منع گسترش سلاح‌های هسته‌ای و هم معاهدهٔ عدم انجام آزمایش هسته‌ای را امضا کرده و سابقهٔ خوبی در متعهد ماندن به انجام فعالیت‌هایش مطابق توافقنامه‌های دوجانبه با ما دارد. با این حال آزمایش هسته‌ای هند و بحث‌های درگرفته در مورد توافقنامه‌های پیشنهادی برای تأمین رآکتورهای نیروگاهی اسرائیل و مصر، باعث شده حساسیت‌هایی پیرامون همهٔ توافقات در مورد انتقال رآکتور و سوخت هسته‌ای به وجود بیاید. این را که ما تصمیم به دستیابی به توافقی با ایران و عقد قرارداد برای فروش سوخت هسته‌ای به آن داریم، احتمالاً رسانه‌ها به توافقنامه‌ها با اسرائیل و مصر ربط بدهند.
در پرداختن به مسالهٔ شرایطی که مطابقشان فروش رآکتورهای نیروگاهی به اسرائیل و مصر مجاز است، ما به شما پیشنهاد کردیم نظارت‌های دوجانبهٔ ویژه‌ای ــ علاوه بر نظارت‌های معمول آژانس بین‌المللی انرژی اتمی ــ بر [فرایندهای مرتبط با] سوخت هسته‌ای فروخته شده به این کشور‌ها صورت گیرد. همچنین پیشنهاد کردیم نظارت‌های دوجانبهٔ ویژهٔ مشابهی پیرامون تمام موارد فروش سوخت هسته‌ای به کشورهای خاورمیانه اعمال شود.
اقدام پیشنهادی
ما باید بی‌درنگ اجازه دهیم کمیسیون انرژی اتمی از ۳۰ ژوئن مذاکراتش با ایران را برای رسیدن به توافقی در زمینهٔ فروش سوخت آغاز کند، مشروط به اینکه نتیجه دستیابی به توافقنامه‌ای کلیتر و مشروح‌تر در مورد همکاری دو طرف باشد (چنانکه در مورد مصر و اسرائیل این‌گونه عمل کرده‌ایم.)
در مذاکرات پیرامون توافقی مشروح‌تر برای همکاری در زمینهٔ تأمین رآکتورهای نیروگاهی، ما دو گزینه داریم: ۱) ملزم کردن [ایران] به نظارت‌های دوجانبهٔ ویژه‌ای (علاوه بر نظارت‌های آژانس بین‌المللی انرژی اتمی) که ما در توافقنامه‌ها با اسرائیل و مصر هم در نظر داشتیم، یا ۲) ملزم کردن [ایران] به صرف نظارت‌های مقرر آژانس بین‌الملل انرژی اتمی.
مزیت گزینهٔ ۱ تثبیت سابقه‌ای است که از این پس می‌تواند مبنای اعمال نظارت‌های گسترده در تمام توافقات آتی باشد و این اقدام را از زمینهٔ رویارویی مصر و اسرائیل خارج کند و فرا‌تر ببَرد. بیشتر مباحثات پیرامون اعمال نظارت‌هایی ویژه برای اسرائیل و مصر، در مورد ایران هم مصداق دارد. اگرچه ایران اکنون کشوری باثبات است اما این ثبات تا حد زیادی بسته به ماندن شاه بر مسند قدرت است. در وضعیت عدم ثبات، احتمالاً مخالفان داخلی یا تروریست‌های خارجی می‌توانند به آسانی هرگونه مواد هسته‌ای خاص موجود در ایران را به چنگ بیاورند و از آن‌ها برای ساختن بمب استفاده کنند. ایران قصد دارد طی دو دههٔ آتی بین ۱۰ تا ۲۰ رآکتور بزرگ به دست آورَد. این یعنی مقدار زیادی از چنین موادی در آنجا تولید خواهد شد. اگر جانشین شاه ستیزه‌جو باشد، احتمالاً به سلاح‌های هسته‌ای به چشم فقرهٔ نهایی لازم برای تثبیت استیلای نظامی کامل ایران بر منطقه نگاه خواهد کرد. اعمال نظارت‌های دوجانبهٔ الحاقی ویژه کمک خواهد انتقادات رسانه‌ها و کنگره از توافق همکاری با ایران را آرام‌تر کنیم. عیب اصلی گزینهٔ ۱ این است ممکن است شاه فکر کند دارد با ایران ــ همانند اسرائیل و مصر ــ مثلاً همچون منطقه‌ای خطرخیز برخورد می‌شود، منطقه‌ای متفاوت با کشورهایی که ما پیش از این با آن‌ها توافقنامهٔ فروش رآکتور امضا کرده‌ایم. این عیب را می‌شود تا حد زیادی بی‌اثر کرد اگر [در مذاکرات] روشن شود که سیاست اعمال نظارت‌هایی ویژه شامل تمام موارد آتی فروش در این منطقه خواهد بود.
مزیت گزینهٔ ۲ این است که به ایران نشان می‌دهیم به آن به چشم کشوری به همان مسئولیت‌پذیری کشورهایی نگاه می‌کنیم که پیش‌تر با آن‌ها توافقنامه امضا کرده‌ایم و ایران را در زمرهٔ مصر و اسرائیل نمی‌گذاریم. شاه احتمالاً این رفتار را درک و ستایش خواهد کرد. این گزینه همچنین با تمایل به زبان آمدهٔ ایرانی‌ها به اینکه نهایتاً بتوانند خودشان سوختشان را بازفرآوری کنند، همخوان است. عیب گزینهٔ ۲ این است که به قدر کافی امکان تغییر و انحراف مسیر مواد هسته‌ای خاصی را از رآکتورهای ایران در نظر نمی‌گیرد. در حال حاضر توافقنامه‌ای بدون اعمال نظارت‌های ویژه ممکن است موجب انتقادات شدیدی بشود و به مشکلات بر سر راه کسب موافقت کنگره در مورد توافقات با اسرائیل و مصر بیفزاید.
توصیه‌ها
۱ ــ اینکه شما به ما اجازه دهید و موافقت کنید که کمیسیون انرژی اتمی تا پیش از ۳۰ ژوئن ۱۹۷۴ مذاکراتش را برای رسیدن به توافقنامه‌ای در زمینهٔ فروش سوخت هسته‌ای به ایران آغاز کند.
قبول ــــــــــــــــــــ رد ــــــــــــــــــــ
۲ ــ اینکه همزمان به ما اجازه دهید مذاکرات را با ایران در مورد توافق همکاری‌ای شامل تأمین احتمالی رآکتور‌ها و سوخت آغاز کنیم.
آ ــ اینکه توافقنامهٔ همکاری شامل همان نظارت‌های دوجانبهٔ ویژه‌ای می‌شود که برای اسرائیل و مصر در نظر گرفته شده. (واحد امور خاور نزدیک، واحد امور دانش بین‌الملل، ادارهٔ اجرایی، دفتر مهار و خلع سلاح‌ها، کمیسیون انرژی اتمی و وزارت دفاع طرفدار این توصیه‌اند.)
قبول ــــــــــــــــــــ رد ــــــــــــــــــــ
ب ــ شق دیگر اینکه توافقنامه با ایران فقط شامل نظارت‌های مقرر آژانس بین‌المللی انرژی اتمی بشود.
قبول ــــــــــــــــــــ رد ــــــــــــــــــــ
۳ ــ اینکه شما به ما اجازه بدهید با هماهنگی واحد امور دانش بین‌الملل و کمیسیون انرژی اتمی، به سرعت برنامه‌ای برای مشورت با اعضای مناسب کنگره تدارک کنیم.
قبول ــــــــــــــــــــ رد ــــــــــــــــــــ
نظر شما :