کاشانی به دنبال کودتا علیه مصدق است

تاریخ ایرانی: لوی هندرسون، سفیر آمریکا در تهران، در تلگرافی به وزارت خارجه ایالات متحده در ششم مهر ۱۳۳۱ به همکاری آیت‌الله سید ابوالقاسم کاشانی با حزب توده اشاره کرده است. تنها دو روز قبل از آن تلگرافی از تهران به سیا فرستاده شد که در آن آمده بود: «کاشانی اکنون به دنبال کودتا برای سرنگونی مصدق است تا سپهبد فضل‌الله زاهدی را جانشین او کند.»

***

[متن سند]

از سفارت در ایران به وزارت امور خارجه آمریکا

تهران، ۲۸ سپتامبر ۱۹۵۲ (۶ مهر ۱۳۳۱)

۱. شایعاتی مبنی بر افزایش همکاری کاشانی و حزب توده به گوش می‌رسد که هرچند تایید نشده‌اند ولی مایه نگرانی هستند زیرا به اندازه کافی واقعی به نظر می‌رسند. دیروز بعدازظهر یک نفر به ما اطلاع داد که مذاکرات ۹۰ دقیقه‌ای میان کاشانی و حزب توده به توافق ختم شده است. حزب توده به کاشانی وعده حمایت همه‌جانبه (شاید هم حمایت مالی) داده است. کاشانی در تلاش است تا از طریق روش‌های پارلمانی به نخست‌وزیری برسد. اگر کاشانی به چنین قدرتی دست یابد تمامی مستشاران نظامی آمریکا را اخراج و کنسولگری‌های آمریکا را تعطیل خواهد کرد و فعالیت آمریکایی‌ها را دست‌کم در شمال ایران محدود خواهد ساخت. او همچنین سعی خواهد کرد تا یک جبهه ضد غربی را در میان مسلمانان جهان سازماندهی کند و آن را در چارچوب «پیمان ضد امپریالیستی» که در دوران گذشته پدید آمده بود، ادامه دهد؛ پیمانی که رهبران برجسته آسیا همچون نهرو در آن شرکت کردند. منبع اطلاعاتی ما به طور کامل آزموده نشده و اطلاعات او ممکن است کاملا غلط باشند؛ اما با توجه به فعالیت‌ها و اظهارات اخیر کاشانی نمی‌توانیم کل اطلاعات به دست آمده را غلط بدانیم. در نتیجه به دنبال تایید این داستان هستیم.^*

۲. یک وزیر عرب دیشب به من گفت که کاشانی چند روز پیش در حضور رهبران مذهبی دیدارکننده از این کشور عربی، به شدت از حزب توده دفاع کرده و آن را یک سازمان وفادار به مسلمین دانسته است؛ کاشانی ادعا کرده تا زمانی که ایران و کشورهای مسلمان خاورمیانه را از شر غربی‌هایی که در امور کشورهای مسلمان دخالت می‌کنند آزاد نکند، راضی و خشنود نخواهد شد و گفته که به او اطمینان داده شده که در صورت نیاز می‌تواند از سی میلیون مسلمانی که در اتحاد جماهیر شوروی زندگی می‌کنند، برای انجام این کار یاری بطلبد.

۳. سفیر پاکستان که یک شیعه دوآتشه است مرتب سفر خود را از ایران به آنکارا، برای کسب مقام جدیدش، به تاخیر می‌اندازد. به نظر می‌رسد او به یکی از طرفداران سرسخت و متعصب کاشانی بدل شود. دو شب پیش او به من و یوگسلاو مین گفت که حزب توده متشکل از مسلمانان است و در نتیجه هرگز نمی‌توانند تحت کنترل کمونیست‌ها دربیایند؛ شرایط کنونی ایران تقصیر بریتانیایی‌ها و آمریکایی‌ها است و اگر کاشانی برای دریافت کمک به سمت شمال ایران رو کند، این دو کشور باید خود را مقصر بدانند. زمانی که بابت مسئولیت آمریکا در این زمینه از او سوال کردم گفت که ایالات متحده تلاش کافی نکرده تا رفتار انگلیس را تغییر دهد. او تاکید کرد که کشورش با این دیدگاه - در زمینه مسئولیت آمریکا در پدید آمدن بخشی از شرایط کنونی - کاملا موافق است؛ او با هیجان ادامه داد که یک بیانیه عمومی نیز در این مورد آماده کرده است. او ابراز خشنودی کرد که ظفرالله از دعوت کاشانی برای برگزاری کنفرانس مسلمانان خاورمیانه استقبال کرده و گفت که در این دوران همه مسلمانان باید با یکدیگر متحد شوند.

۴. تصور من این است که دیپلمات‌های عرب در اینجا، کاشانی را تحسین نمی‌کنند ولی از این می‌ترسند که گروه‌های ضد غربی و مسلمانان چپگرا در کشور‌هایشان از کاشانی حمایت کرده و علی‌رغم میل دولت‌ها در کنفرانس کاشانی حضور به هم برسانند.

هندرسون

* در تلگراف TEHE ۱۵۲ به سیا، ۲۶ سپتامبر، مرکز تهران گزارش داد که کاشانی اکنون به دنبال کودتا برای سرنگونی مصدق است تا سپهبد فضل‌الله زاهدی را جانشین او کند. مرکز گزارش داد که «کاشانی پس از بازگشت از مکه به طور مرتب با سران مخالف مصدق دیدار کرده و موفق شده حمایت آن‌ها را در ضدیت با مصدق به خود جلب کند. کاشانی به آن‌ها وعده داده که با آن‌ها و شاه به دشمنی نخواهد پرداخت. به عقیده منبع اطلاعاتی ما دلیل همکاری مخالفان مصدق با کاشانی از روی ناچاری است و به موارد زیر مربوط می‌شود: ۱) کاشانی تنها فردی است که می‌تواند مصدق را سرنگون کند. ۲) آن‌ها شاید بتوانند با کاشانی معامله کنند و یا دست‌کم راحت‌تر می‌شود با کاشانی کنار آمد تا با مصدق.» در اواخر این تلگراف به حزب توده پرداخته شده و این‌گونه توضیح داده می‌شود: «در رابطه با اینکه آیا توافقی محرمانه میان کاشانی و حزب توده شکل گرفته است نوشته شده که حزب توده مخالفتی با جانشینی کاشانی در عوض مصدق نخواهد داشت. حمایت حزب توده از کاشانی تا زمانی که مصدق بر سر قدرت باشد، بسیار محتمل است.»