«ایستاده در غبار»؛ فیلم داستانی یا تاریخ فرهنگی جنگ؟
محمد درودیان، پژوهشگر دفاع مقدس
تاریخ ایرانی: جناب آقای سرگه بارسقیان پس از هماهنگی با تهیه‌کننده و کارگردان فیلم «ایستاده در غبار» فرصتی را فراهم کرد تا فیلم را در اکران خصوصی با حضور سردار کوثری، دکتر خوشرو و جناب آقای مهتدی مشاهده و سپس با حضور کارگردان، درباره آن بحث کنیم. یادداشت حاضر را با نظر به ملاحظاتی که درباره این فیلم داشتم و بدون آنکه فرصت بحث درباره آن برایم در نشست فراهم شود، نوشتم.
***
مشاهده «فیلم ایستاده در غبار» به کارگردانی جناب آقای مهدویان و سپس گفت‌وگو درباره فیلم فرصتی را فراهم کرد تا درباره نسبت فیلم با موضوع جنگ تأمل کنم. فارغ از مشخصه‌های هنری - تاریخی فیلم و آنچه در این نشست درباره سرنوشت جاویدالاثر حاج احمد متوسلیان مورد بحث قرار گرفت، این پرسش وجود دارد که آنچه در این فیلم مستند و داستانی، به عنوان یک ژانر سینمایی به تصویر کشیده شده است، ناظر بر تکوین چه رویکردی به جنگ ایران و عراق است؟
بدیهی است پاسخ به پرسش یاد شده تا اندازه‌ای دشوار است، اما با فرض اینکه فیلم «ایستاده در غبار»، یک فیلم مستند و داستانی خلاقانه و خوش‌ساخت، درباره یکی از برجسته‌ترین فرماندهان جنگ است، پرسش یاد شده را به صورت اجمالی بررسی خواهم کرد. فرض من بر این است که فیلم «ایستاده در غبار» به صورت روایت داستانی و مستند درباره حاج احمد متوسلیان، در ذهن کارگردان شکل گرفته و به معنای انطباق کامل آن با شخصیت و یا رخدادهای تاریخی جنگ نیست. همچنین برخی کاستی‌های داستانی - تاریخی و تکنیکی در این فیلم وجود دارد که در مقایسه با امتیازات آن، از جمله عنوان فیلم، بازی بازیگران و خلق برخی صحنه‌های سینمایی، اهمیت کمتری دارد.
بر پایه مفروضات یاد شده، به دنبال پاسخ به پرسشی هستم که پیش از این ذهنم درگیر آن بود و با مشاهده این فیلم، مجدداً فعال شد. به نظرم تصویری که در فیلم از شخصیت حاج احمد متوسلیان و رخدادهای نظامی جنگ ترسیم شده است، در فرآیند واگذاری مسئولیت به حاج احمد در کردستان، همچنین در جنگ، در آن زمان چندان موضوعیت نداشته و مورد پرسش نبوده است. به عبارت دیگر با وجود اهمیت ریشه‌های فکری - رفتاری حاج احمد در کودکی، نوجوانی و جوانی، در زمان واگذاری مسئولیت به ایشان در کردستان و مهم‌تر از آن، در جنگ برای تشکیل تیپ ۲۷ محمد رسول الله (ص) مورد محاسبه و ارزیابی قرار نگرفته است، حال آنکه در ساخت فیلم سینمایی «ایستاده در غبار»، نوعی پیوستگی مداوم و مؤثر در یک فرآیند زمانی - تاریخی، میان دوره‌های مختلف زندگی حاج احمد، با حوادث و اقداماتی که انجام شده است، مورد توجه قرار گرفته و به تصویر کشیده شده است. ملاحظه یاد شده، اهمیت پاسخ به پرسش مورد بحث را یادآوری می‌کند؛ تصویرسازی کنونی از حاج احمد متوسلیان در فیلم «ایستاده در غبار»، ناظر بر چه نوع رویکردی درباره شخصیت‌ها و رخدادهای جنگ ایران و عراق است؟
پیش از این تصویر نظامی - حماسی و حتی تراژیک از رخدادهای نظامی و یا شخصیت‌های جنگ ایران و عراق، در ادبیات و فیلم و سریال‌ها وجود داشته است، ولی ترکیب هنرمندانه هر دو موضوع، در فیلم «ایستاده در غبار» و پیش از این در مجموعه «آخرین روزهای زمستان»، بیانگر «تاریخ فرهنگی جنگ» در قاب تصاویر سینمایی است که به گفته آقای والی‌نژاد، تهیه‌کننده این فیلم تحقیقات آن چهار سال به طول انجامیده است.
بنابراین تصویرسازی جدید از جنگ ایران و عراق، با نمایش فرایند شکل‌گیری شخصیت فرماندهان جنگ با حوادث سیاسی - نظامی، در یک بستر فرهنگی - اجتماعی و تاریخی، ژانر جدیدی است که به گفته آقای مهدویان، بر پایه پیدایش این فرض شکل گرفته است که مخاطبین از روایت رسمی دل‌زده شده و به دنبال روایت جدیدی از جنگ ایران و عراق هستند. توجه به رویکرد یاد شده، به منزله تکوین «تاریخ فرهنگی جنگ»، در صورتی که در حوزه ادبیات و پژوهش مورد توجه قرار بگیرد، شاهد دوره جدیدی از ظهور خلاقیت در حوزه‌های مختلف هنری - ادبی و پژوهشی، در نسبت با جنگ ایران و عراق خواهیم بود.
نظر شما :