صدام بعد از شکست‌های مداوم دستور حمله شیمیایی را صادر کرد

در این اسناد، انتهای همهٔ بندهای متن، برچسبی کوچک چسبانده‌اند و چیزی را حذف کرده‌اند که احتمالاً امضای نویسنده برای تأیید و تأکید بر پایان یافتن آن بند بوده نه چیزی از مطالب سند. به این دسته از حذفیات در ترجمه اشاره‌ نشده است.

***

سند شمارهٔ ۱ [مشاهدۀ اصل سند]

خیلی محرمانه

ایران ـ عراق: گزارش‌ وضعیت

شمارهٔ ۲۷

(۸:۳۰ روز شرقی ۲۹ ژوئیهٔ ۱۹۸۲) [۷ مرداد ۱۳۶۱]

وضعیت نظامی

دیشب ایران مرحلهٔ سوم حمله‌اش را به عراق از طریق حمله به تأسیسات پدافند عراق در سراسر بخش مرکزی جبههٔ بصره شروع کرد.

ــ حمله که غروب دیروز (به وقت محلی) شروع شد، متمرکز بر اطراف و شمال منطقهٔ نفوذ ایران بود. درگیری تمام طول شب و تا صبح امروز هم ادامه یافت. [باقی این بند حذف شده است.]

ــ ایران ادعا می‌کند نیرو‌هایش خط جلویی تأسیسات پدافند عراق را درنوردیده‌اند و از میدان مینی وسیع گذشته‌اند. [حذف شده] هدف اصلی حمله تصرف مواضع سوق‌الجیشی سه‌گانه‌ای است که خط دوم پدافندی عراق را تشکیل می‌دهند.

ــ [حذف شده] جلوی حملهٔ ایران امروز صبح بعد از حدود پنج کیلومتر پیشروی گرفته شد. ضد حملهٔ گازانبری دو لشکر عراق داشت خوب پیش می‌رفت و عراقی‌ها انتظار داشتند ایرانی‌ها تا امروز بعدازظهر (به وقت محلی) به نقطهٔ آغاز حمله‌شان عقب رانده شوند.

ــ تحلیل‌ اولیه [حذف شده] حاکی از آن است که منطقهٔ اولیهٔ جنگ را خاک و غبار تیره‌وتار کرده بوده و خط نبرد قابل شناسایی نبوده. در نقاط دیگر جبههٔ بصره تغییری در خطوط مقدم اتفاق نیفتاده است.

ــ اظهارنظر: در این مرحله از حملهٔ ایرانی‌ها، فرصت‌های موفقیتشان محدود است چون تأکید دارند بر استفاده از حملات سنگین بدون پیاده‌نظام و غیرخلاقانه از سوی نیروهای نظامی ذخیره‌شان. ایران دوباره حمله از بخش مرکزی جبههٔ بصره را انتخاب کرده که قوی‌ترین تأسیسات پدافندی عراق در آنجا است. احتمالاً نقشه‌ها برای مرحلهٔ دوم حمله در شط [‌العرب] محقق نخواهد شد، مگر اینکه نیروهای درگیر در پیشروی شب گذشته بتوانند ضد حملهٔ شدید عراق را تاب بیاورند. سازمان اطلاعات عراق به نیروهای عراقی در مورد روز، مکان حمله و احتمالاً ساعت حملهٔ ایران هشدار داده بود و همین برای طراحی ضد حمله زمان در اختیارشان گذارده بود. [حذف شده] هر دو طرف کماکان دارند آمادهٔ جنگ شیمیایی می‌شوند.

ــ به تازگی برای نیروهای ارتش نامنظم عراق ماسک‌های ایمنی [در برابر گازهای شیمیایی] فرستاده شده و به واحدهای توپخانهٔ عراق دستور داده شده برای تأمین مجدد تجهیزات شیمیایی اعلام نیاز کنند.

ــ واحدهای نظامی ایران کماکان بابت استفادهٔ عراق از سلاح‌های شیمیایی، که انتظارش می‌رود، درخواست ماسک‌های ایمنی بیشتر دارند.

ــ اظهارنظر: عراقی‌ها دو هفته پیش به نحوی مؤثر از گاز اشک‌آور برای مقابله با حملات پیاده‌نظام ایرانی‌ها استفاده کردند. واحدهای توپخانهٔ عراق احتمالاً برای استفاده علیه حملهٔ پیاده‌نظام ایران، به گاز اشک‌آور مجددا تجهیز شده بود.

***

سند شمارهٔ ۲ [مشاهدۀ اصل سند]

خیلی محرمانه

واکنش احتمالی ایران به استفادهٔ عراق از سلاح‌های شیمیایی

۴ نوامبر ۱۹۸۳ [۱۳ آبان ۱۳۶۲]

خلاصه

عراق در طول جنگ از سلاح‌های شیمیایی هم کُشنده و هم غیرکُشنده علیه ایران استفاده کرده است. CS (گاز اشک‌آور) غیرکشنده به موفقیت عراق در دفاع از خود جلوی حملات پیاده‌نظام [ایران] کمک کرده است. خردل، تنها مادهٔ شیمیایی جنگی که عراقی‌ها استفاده کرده‌اند، تازه همین اواخر [در جنگ] استفاده شده است. هرچند بابتش ایران مقداری تلفات نظامی و غیرنظامی داده اما کلاً تأثیرش کمتر از آن چیزی بوده که عراقی‌ها امیدوار بودند. الان عراقی‌ها دارند باز هم مادهٔ خردل تولید می‌کنند اما ما تردید داریم بتوانند آن‌قدری تولید کنند که اثر مهمی روی حاصل و نتیجهٔ جنگ داشته باشد.

بعید است ایران به‌خاطر استفادهٔ عراقی‌ها از سلاح شیمیایی از ادامهٔ جنگ منصرف شده باشد. اگر عراقی‌ها بتوانند به نحو اثرگذارتری از عامل خردل استفاده کنند، ایران ناگزیر خواهد شد تاکتیک‌های نظامی‌اش را متناسب [با این شیوهٔ جنگ] کند و ابزارهای دفاعی بیشتری به دست بیاورد، اما به‌هرحال حملاتش را به عراق ادامه خواهد داد. ما هیچ سندی نداریم مبنی بر اینکه ایران مادهٔ شیمیایی کُشنده دارد یا اینکه دارد تلاش می‌کند به دست بیاورد. اگر استفادهٔ عراقی‌ها از مادهٔ خردل کارا‌تر شود، انتظار ما این خواهد بود که ایران هم بیافتد پی یافتن منابعی برای دستیابی به مواد شیمیایی کُشنده. ایران علناً و صراحتاً استفادهٔ عراقی‌ها از سلاح‌های شیمیایی را محکوم کرده و به دنبال اسنادی در این‌باره برای ارائه به سازمان ملل است. بعید است حتی محکومیت جهانی گستردهٔ استفادهٔ عراقی‌ها از مادهٔ خردل باعث شود عراقی‌ها دست از به‌کارگیری آن بردارند.

پس‌زمینه

اولین مورد استفادهٔ گستردهٔ عراقی‌ها از مواد شیمیایی غیرکُشنده در ژوئیهٔ ۱۹۸۲ [مرداد ۱۳۶۱] بود، نزدیک بصره و در جریان نخستین حملات ایرانی‌ها به عراق. عراقی‌ها برای مقابله با دست‌کم یک حملهٔ پیاده‌نظام ایران از خمپاره‌های پُر شده از سی‌اس (گاز اشک‌آور) استفاده کردند. [حذف شده] استفاده از گاز اشک‌آور مؤثر بود چون نیروهای ایرانی جا خوردند و ابزارهای ایمنی لازم [در برابر گاز اشک‌آور] را همراه نداشتند. [حذف شده] متعاقبش گاز اشک‌آور در نبردهای دیگری هم استفاده شد که نتایج مختلفی داشته است.

اگرچه بنا به گزارش‌ها عراق یک سالی هست که صاحب مادهٔ خردل شده، به گمان ما بغداد نخستین بار آن را در جنگ در کردستان عراق در ژوئیهٔ ۱۹۸۳ [تیر- مرداد ۱۳۶۲] استفاده کرد. بعد از اینکه نیروهای ایرانی پایگاه نظامی کوچک و دورافتادهٔ عراقی‌ها در حاج رحمان را تصرف کردند، بغداد دستور ضد حمله‌ای برای بازپس‌گیری کوهستانی سوق‌الجیشی مشرف به مواضع ایران را داد. بعد از شکست حملات مداوم عراقی‌ها، صدام حسین رئیس‌جمهور اجازهٔ استفاده از مادهٔ خردل برای تضعیف مواضع دفاعی ایرانی‌ها را صادر کرد. [حذف شده] ۵۰ بمب ۲۵۰ کیلوگرمی پُر شده از مادهٔ خردل و همچنین گاز اشک‌آور استفاده کردند تا متعاقبش تکاوران عراقی بتوانند کوهستان را پس بگیرند. بااین‌حال بنا به گزارش‌ها افسران عراقی ارشدی که متخصص جنگ‌های شیمیایی‌اند، به استفاده از مادهٔ خردل انتقاد کرده‌اند، چون به نظرشان اقدامات احتیاطی اشتباه عمدهٔ اثر آن را از بین بُرد و همچنین استفاده از آن خطر محکومیت بین‌المللی داشته است.

به‌رغم این انتقاد‌ها، به فرماندهان عراقی اجازه داده شد در ماه اکتبر برای مقابله با حملهٔ ایرانی‌ها به شهر عراقی پَنجوین باز هم از مادهٔ خردل استفاده کنند. [حذف شده] در دو روز نخست جنگ، نیروی هوایی و واحدهای توپخانهٔ عراق در تلاش برای جلوگیری از پیشروی ایرانی‌ها از کل موجودی مادهٔ خردلشان استفاده کردند. بنا به گزارش‌ها ایرانی‌ها به تاکتیک‌های تازه‌ای روی آوردند و نیرو‌هایشان را در گروه‌های کوچکی پخش کردند تا تلفات را کاهش بدهند. بااین حال تعدادی از سربازان ایرانی دچار انواعی از تاول‌ها و نابینایی شده‌اند و دست‌کم چهار ایرانی در نتیجهٔ تازه‌ترین حملات شیمیایی [عراق] مُرده‌اند.

واکنش ایران

[یک بند کامل از نوشته حذف شده است.]

فقط در صورتی احتمال عدم تلاش ایرانی‌ها برای دستیابی به سلاح‌های شیمیایی کُشنده می‌رود که عراقی‌ها نتوانند استفاده‌شان از مادهٔ خردل را کارا‌تر و اثرگذار‌تر کنند؛ که احتمالش هست بتوانند، چون دارند با [ویژگی‌های] آن آشنا‌تر می‌شوند. اگر عراقی‌ها بتوانند به میزان زیاد مادهٔ خردل تازه تولید کنند یا به دست بیاورند، تقریباً قطعی است که در مقابله با سربازان ایرانی و در شهرهای نزدیک مرز از آن استفاده خواهند کرد. اگر کمیت استفاده از این سلاح‌ها در یک منطقهٔ کوچک زیاد باشد، احتمالاً ایران دچار شمار عظیمی تلفات خواهد شد و مهم‌تر از آن، [این اقدام] روی روحیهٔ سربازان ایرانی تأثیر خواهد گذاشت. به نظر می‌آید عراقی‌ها تا اینجا بی‌برنامه و موردی از سلاح‌های شیمیایی استفاده کرده‌اند و اقدامات احتیاطی و امنیتی‌شان در این زمینه ناکافی بوده است. [حذف شده]

به‌ نظرما یک حملهٔ شیمیایی گسترده و موفق عراق به مناطق شهری تهران، باعث خواهد شد خود ایرانی‌ها هم بیافتند پی یافتن منبعی برای دستیابی به سلاح‌های شیمیایی. با این ‌حال این چشم‌اندازی است درازمدت، مگر اینکه همین الان از خارج تدارکاتی [به مقصد ایران] در راه باشند.

به نظر ما استفادهٔ کارآمد و مؤثر عراق از مادهٔ خردل، ایرانی‌ها را وادار به پایان دادن به جنگ نخواهد کرد. در حقیقت احتمالش بیشتر است که عزم ایران را برای ادامهٔ جنگ حتی جزم‌تر و این احساس را در [آیت‌الله] خمینی تقویت کند که صلح با صدام حسین ناممکن است.

بر خلاف این، انتظار ما این است که ایران تاکتیک‌های جنگی‌اش را برای مواجهه با استفادهٔ کارا‌تر و مؤثرتر عراق از مادهٔ خردل متناسب و هماهنگ کند. می‌توان برای حفاظت از عمدهٔ سربازان ایرانی در برابر اثرات کُشندهٔ این سلاح‌ها، به آن‌ها ماسک و لباس‌های ایمنی پوشاند. یگان‌های ارتش ایران ماسک‌های ایمنی دارند اما ما اطلاعاتی نداریم این ماسک‌ها چه قدر درست میان نیروهای حاضر در میدان‌های نبرد پخش شده‌اند. ایرانی‌ها همین الان هم برای کاستن از میزان تلفات به تاکتیک‌های ناظر بر پراکندگی نیرو‌هایشان روی آورده‌اند و انتظار ما این است که در صورت افزایش استفادهٔ عراقی‌ها از مادهٔ خردل، این تاکتیک‌ها پالوده‌تر و استفاده از آن‌ها منظم‌تر و بیشتر هم بشود.

اگر حملات [شیمیایی عراق] ادامه یابند، احتمالاً ایران واکنش شدید‌تر و گسترده‌تری خواهد داد. به دید تهران این میزان از افزایش کَمی [سلاح‌های عراق] فرا‌تر از توان بغداد است و حتماً پای کمک یک قدرت خارجی وسط بوده، [به ‌نظرشان] احتمالاً ایالات متحده یا فرانسه. بنابراین دامنهٔ واکنش ایرانی‌ها شامل نه صرفاً عراقی‌ها بلکه اهداف ایالات متحده یا فرانسه در خاورمیانه یا دولت‌های عربی حاشیهٔ خلیج فارس هم خواهد بود.

واکنش بین‌المللی

[نیم سطر حذف شده] ایرانی‌ها تلاش دارند اسنادی مؤید استفادهٔ عراق از مادهٔ خردل برای ارائه به سازمان ملل به دست بیاورند. همچنان که حملات عراقی‌ها ادامه دارد و شدید‌تر هم می‌شود، این احتمال بالا‌تر می‌رود که نیروهای ایرانی پوکه‌هایی دربرگیرندهٔ مادهٔ خردل و با نشان عراق به دست بیاورند. تهران چنین سندی را به سازمان ملل خواهد بُرد و به ایالات متحده اتهام همدستی در نقض قوانین بین‌المللی را خواهد زد.

احتمال هیچ هیاهوی جهانی‌ علیه عراق نیست، مگر اینکه ایران سندی محکم از استفادهٔ گستردهٔ عراق از مواد شیمیایی ارائه دهد. حتی در این صورت هم بعید است جامعهٔ جهانی بعد از شکست سیاست تحریم‌های اقتصادی و سیاسی‌ علیه اتحاد جماهیر شوروی به‌خاطر استفاده‌اش از سلاح‌های شیمیایی در افغانستان و آسیای جنوب شرقی، دست به چنین تحریم‌هایی علیه عراق بزند. هرگونه تبلیغاتی در مورد استفادهٔ گستردهٔ عراق از سلاح‌های شیمیایی، بسته به اینکه ایالات متحده چه موضعی در قبال این تبلیغات بگیرد، می‌تواند به تلاش‌ها برای تقویت پیوندهای میان ایالات متحده و عراق ضربه بزند.

تبلیغات بین‌المللی یا محکوم کردن عراق به دلیل استفاده از سلاح‌های شیمیایی علیه ایران، بعید است باعث دست کشیدن عراق از به‌کارگیری این سلاح‌ها بشود. عراق فکر می‌کند حق دارد هر سلاحی را به‌ کار گیرد تا مانع گذشتن ایران از مرز میان دو کشور شود و مراقب بوده از سلاح‌های شیمیایی فقط در چنین شرایطی استفاده کند.