عراق از مادۀ محرک اعصاب استفاده کرده است

تاریخ ایرانی: به تازگی اسنادی از طبقه‌بندی محرمانه سیا (سازمان اطلاعات مرکزی آمریکا) خارج شده‌اند که نشان می‌دهند ایالات متحده از استفاده عراق از سلاح‌های شیمیایی در طول جنگ با ایران اطلاع داشته و با این وجود کمک‌های نظامی و اطلاعاتی در اختیار صدام حسین می‌گذاشت. «تاریخ ایرانی» بنا به اهمیت این موضوع، ترجمۀ متن کامل همۀ اسناد جدید را منتشر می‌کند؛ این اسناد را وبسایت نشریه فارین پالیسی روز ۲۶ اوت (۴ شهریور) امسال همراه با گزارشی در این باره منتشر کرده است.

در این سند، انتهای همهٔ بندهای متن برچسبی کوچک چسبانده‌اند و چیزی را حذف کرده‌اند که احتمالا امضای نویسنده برای تایید و تاکید پایان یافتن آن بند بوده نه چیزی از مطالب سند. به این دسته از حذفیات در ترجمه اشاره‌ نشده است.

***

سند شمارهٔ ۵ [مشاهدۀ اصل سند]

سازمان اطلاعات مرکزی

واشنگتن ‌دی‌سی ۲۰۵۰۵

این متن را [حذف شده] از دفتر مطالعات خاور نزدیک و جنوب آسیا با همکاری دفتر مطالعات علمی و تسلیحاتی آماده کرده است. از نظرات و سوال‌ها استقبال می‌شود و ممکن است ارجاع داده شوند به مدیر حوزهٔ خلیج فارس واحد خاور نزدیک و جنوب آسیا [نام شخص حذف شده است].

واحد اطلاعات

۲۳ مارس ۱۹۸۴ [۳ فروردین‌ ۱۳۶۳]

عراق: استفاده از مادهٔ محرک اعصاب

خلاصه

عراق شروع کرده به استفاده از مواد محرک اعصاب در جبههٔ بصره و احتمالا تا اواخر پاییز امسال خواهد توانست از این مواد در حجم عمده بهرهٔ نظامی بگیرد. توانایی عراق در استفاده از مادهٔ محرک اعصاب احتمالا روی تاکتیک‌های ایران که مبتنی بر تعداد بالای نفرات است، تاثیر چشمگیری خواهد گذاشت و ایران را ناگزیر خواهد کرد دست از این استراتژی بردارد. با این ‌حال بعید است تا وقتی آیت‌الله خمینی کماکان قدرت را در اختیار دارد، صرف استفادهٔ عراق از سلاح‌های شیمیایی، باعث شود ایران توافقی بر پایهٔ مذاکرات را بپذیرد.

استفاده از مادهٔ محرک اعصاب

[این بخش از سند که ده، دوازده سطر بوده، کامل حذف شده است.]

توانایی‌های بالقوه

[یک بند شش، هفت سطری حذف شده است.]

اکنون توانایی عراق برای تولید مادهٔ محرک اعصاب اندک و احتمالا موجودی جنگ‌افزارهای مجهز به مادهٔ اعصابش هم اندک است. اگر تاسیسات سامرا بمباران موفقی نشود یا خطاهایی در تولید صورت نگیرد، این تاسیسات به قاعده باید تولید تمام‌عیارشان را حدود اواخر تابستان امسال شروع کنند. به محض آنکه روند این تولید تمام‌عیار شروع شود، عراق حتما خواهد توانست مادهٔ محرک اعصاب کافی برای پر کردن روزانه ۴۰ بمب ۲۵۰ کیلوگرمی تولید کند. این یعنی حتی با بروز تاخیرهایی در تولید و استفاده‌های محدود [از جنگ‌افزارهای شیمیایی] در میادین جنگ طی تابستان و پاییز، عراق تا ماه دسامبر صاحب ۳۰۰۰ بمب [پُر شده از مادهٔ محرک اعصاب] خواهد بود.

میزان اثرگذاری

در میادین نبرد، جنگ‌افزارهای شیمیایی مجهز به مادهٔ محرک اعصاب بسیار اثرگذار‌تر و کارآمد‌تر از جنگ‌افزارهای شیمیایی مجهز به مادهٔ خردل هستند. تماسش با بدن از طریق هوایی که تنفس می‌شود، از طریق چشم، یا حتی یک قطره‌اش روی پوست می‌تواند ظرف یک دقیقه واکنش‌هایی [از سوی بدن] را موجب شود. قربانی توانایی به‌کارگیری همهٔ اعضا و اندام‌هایش را از دست می‌دهد و معمولا دچار مرگی می‌شود دردناک. عمر اثرگذاری مادهٔ محرک اعصابی که عراق استفاده کرده، بسیار کوتاه و بسته به وضعیت هوا برای حدود پنج دقیقه تا یک ساعت خطرناک است. در نتیجه هم سلاح تهاجمی بسیار خوبی است، هم سلاح دفاعی بسیار خوبی.

واکنش ایران

تلاش‌های تهران در جهت اینکه جامعهٔ جهانی به عراق فشار بیاورد تا دست از به‌کارگیری سلاح‌های شیمیایی بردارد، احتمالا کماکان تاثیر اندکی روی بغداد خواهد داشت. با اینکه ایران توانایی بمباران تاسیسات تولید سلاح‌های شیمیایی عراق را دارد، ما فکر می‌کنیم ایرانی‌ها نمی‌دانند محل دقیق این تاسیسات کجا است.

[یک بخش مطلب که بیشتر از ده سطر بوده، کامل حذف شده است.]

معانی و دلالت‌ها

اگر عراق شروع به استفاده از مادهٔ محرک اعصاب در حجم عظیم کند، تهران باید در استراتژی جنگی‌اش بازاندیشی کند. به خصوص آن دسته از تاکتیک‌های ایران که مبتنی بر تعداد بالای نفرات است، در برابر حملات جنگ‌افزارهای مجهز به مادهٔ محرک اعصاب، شکننده‌اند و اگر ایران تا پیش از زمستان امسال به پیروزی نظامی عمده‌ای نرسد، احتمالا در آینده هم دیگر نخواهد رسید. آن دسته از ایرانی‌هایی هم که خودشان مستقیما از حملات شیمیایی آسیب نبینند، احتمالا خیلی جدی روحیه‌شان را خواهند باخت و ممکن است از میدان‌های نبرد فرار کنند.

فرماندهان ایران احتمالا این بحث را مطرح خواهند کرد که ایران باید دست از تهاجمات گسترده‌اش بردارد و برگردد سر یک جنگ فرسایشی صرفا شامل حملات مختصر مرتب و متناوبی در امتداد مرز‌ها. ایران در کارزارش برای سرنگونی صدام حسین احتمالا بیش از پیش به تروریسم و خرابکاری متوسل خواهد شد.

عراق هم می‌تواند با استفاده از این سلاح‌ها و تهاجم به انبارهای تسلیحات و محل‌های اجتماع [نیروهای ایران]، دست پیش را در حمله بگیرد. دیگر برای نابود کردن محل‌های استقرار نیرو‌ها یا ستادهای فرماندهی نیاز به ضربهٔ مستقیم نخواهد بود. بغداد احتمالا خواهد توانست با به‌کارگیری مادهٔ محرک اعصاب علیه مواضع ایرانی‌ها حدود یک ساعت پیش از پیشروی، به راحتی بخش‌هایی از خاکش، مثلا جزیرهٔ مجنون، را پس بگیرد. حمله به مناطقی غیرنظامی، مثلا قم، را هم در تلاش برای مجبور کردن تهران به آمدن سر میز مذاکره، نمی‌توان منتفی دانست.

بعید است آیت‌الله خمینی صرفا به خاطر استفادهٔ عراق از سلاح شیمیایی، با مذاکره و رسیدن به یک توافق دوجانبه موافقت کند. بر خلافش، ممکن است جرقهٔ راسخ‌تر شدن ایران در موضعش نسبت به جنگ هم باشد. همزمان، دورنمای دادن تلفات گسترده ممکن است [آیت‌الله] خمینی را به سمت این نظر سوق بدهد که اثرات جنگ سرجمع تهدیدی خواهد بود برای حکومت او. در این صورت ممکن است او با مقدار کمی هشدار دادن به مردمش [در مورد مخاطرات ادامهٔ جنگ]، سیاست سرسختانه و سازش‌ناپذیرش را تغییر دهد.

***

سند شمارهٔ ۶ [مشاهدۀ اصل سند]

۶ سپتامبر ۱۹۸۴ [۱۵ شهریور ۱۳۶۳]

یادداشت برای: هال فورد، شورای ملی اطلاعات

از طرف: دیوید بی. لاو، شورای ملی اطلاعات

موضوع: برای بحث رئیس سازمان اطلاعات مرکزی با مسوولان شورای ملی اطلاعات

بمب اسلامی: شیمیایی به عوض هسته‌ای؟

عراق در ژوئیهٔ ۱۹۸۲ از مواد اشک‌آور ضد شورش علیه نیروهای ایران استفاده کرد و در اوت ۱۹۸۳ هم شروع کرد به استفاده از مادهٔ خردل [در جنگش با ایران]. [حذف شده] سال ۱۹۸۴، هواپیماهای عراق بمب‌هایی حاوی مادهٔ محرک اعصاب روی سر سربازان ایران ریختند. این نخستین مورد آشکار و علنی استفادهٔ یک کشور از گاز اعصاب در وضعیتی جنگی بود.

طی چند سال گذشته عراق توان تولید جنگ‌افزارهای شیمیایی‌اش را در داخل خاک خودش گسترش چشمگیری داده است. اکنون بنا به برآورد سی‌آی‌ای، عراق می‌تواند روزی دست‌کم دو تُن مادهٔ خردل و روزی دو تُن مادهٔ محرک اعصاب تولید کند. برآورد اخیر از موجودی انبارهای عراق، بالغ بر ۱۶۵ تُن مادهٔ خردل و ۵۵ تُن مادهٔ محرک اعصاب بوده است. این یعنی تعداد کل کشورهایی که توان تولید جنگ‌افزارهای شیمیایی تهاجمی دارند، می‌رسد به عدد ۱۶. جدای رشد این تعداد طی ۲۰ سال گذشته، در خود کشورهایی که توانایی تولید جنگ‌افزارهای شیمیایی تهاجمی دارند، گذار از صنعتی شدن بوده به سمت توسعه یافتن، عمدتا هم در خاورمیانه و شرق آسیا.

این ازدیاد تعداد در کنار اینکه جامعهٔ جهانی هم آشکارا استفاده از جنگ‌افزارهای شیمیایی در منازعات محلی را تحمل می‌کند، این احتمال را بالا می‌برد که میزان استفاده از سلاح‌های شیمیایی در آینده زیاد‌تر هم بشود و کار ایالات متحده را برای رسیدن به یک معاهدۀ [جهانی] کارآمد در مورد منع استفاده از سلاح‌های شیمیایی سخت می‌کند. به علاوه، این قضیه احتمال توسل به تروریسم و استفاده از آن را هم بالا می‌برد.

این توان عراقی‌ها مشخصا پرسش‌های مهمی را پیش می‌کشد. بعد از فروکش کردن جنگ با ایران، عراق با موجودی و توان تولید [سلاح‌های شیمیایی]اش چه کار خواهد کرد؟ آیا عراق این مواد را به دوستان همسایه‌اش خواهد فروخت؟ آیا این کشور تحقیقاتش را روی تولید موادی پیچیده‌تر و سطح بالاتر یا دیگر سیستم‌های استفاده معطوف خواهد کرد؟ می‌توان حتی به این هم فکر کرد عراق که چشم‌اندازی برای رسیدن به توان تولید سلاح‌های هسته‌ای ندارد، توانایی تولید [سلاح‌های شیمیایی] در خاک خودش را سنگ بنای مقاومتی اسلامی در برابر تهدید اسرائیل ببیند.