۶ دیپلمات آمریکایی چگونه از ایران فرار کردند؟

رابرت آندرز، ۲۴ ساله، افسر کنسولی

مارک جی. لیجک، ۲۹ ساله، افسر کنسولی

کورا آمبورن لیجک، ۲۵ ساله، دستیار کنسولی

هنری ل. شاتز، ۳۱ ساله، وابسته کشاورزی

جوزف د. استافورد، ۲۹ ساله، افسر کنسولی

کاتلین ف. استافورد، ۲۸ ساله، دستیار کنسولی

خبرگزاری رویترز در گزارشی از فرار ۶ دیپلمات آمریکایی از ایران نوشت: یک مقام آمریکایی گفته است که ۳ تن از آمریکائیان از مقامات کنسولگری، یکی از آنها وابسته کشاورزی و دو تن دیگر زنان کارمندان قسمت کنسولگری بوده‌اند. از قرار معلوم دیپلمات‌های آمریکایی با پاسپورت "سیاسی کانادایی" که مهر ویزای دیپلماتیک ایران را بطور جعلی بر آن زده بودند توانستند از فرودگاه مهرآباد خارج شوند. در اتاوا، سخنگوی وزارت خارجه  کانادا خاطر نشان کرد که نمی‌تواند در این مورد حرفی بزند اما افزود که آخرین گروه دیپلملات‌های کانادایی مرکب از چهار نفر که کن تیلور سفیر کانادا هم جزو آنها بودند، تهران را به قصد اروپا ترک کردند. درحالیکه کنسول کانادا و مقامات قسمت تجاری سفارت قبلا ایران را ترک کرده بودند.

رویترز به نقل ازمقامات آمریکایی گزارش داد که این عملیات زیر پوشش "خروج موقتی" اعضای سفارت کانادا صورت گرفته است و ونس، وزیر خارجه آمریکا بخاطر چنین "عملیات موفقیت آمیزی" از دولت کانادا تشکر کرده است.از قراری که مطبوعات کانادا مخصوصا روزنامه "لاپرس" نوشته‌اند اینها همان دیپلمات‌های آمریکایی هستند که دانشجویان پیرو خط امام با اطلاعی که از نبودن آنها میان گروگان‌ها داشته‌اند، مدتها دنبالشان می‌گشتند.

تیلور، سفیر کانادا در تهران از مدت‌ها پیش به واشنگتن و اتاوا توصیه کرده بود که به هر ترتیبی است باید شش دیپلمات آمریکایی بطور قاچاق از ایران بیرون برده شوند و در این مورد به کمک مقامات آمریکایی و کانادایی دو نقشه را طرح کرد، یکی اینکه دیپلمات‌ها شبانه تهران را ترک کرده و با اتومبیل از مرز ترکیه خارج شوند و راه دوم این بود که با پاسپورت جعلی و ویزای جعلی تن به خطر داده و از فرودگاه مهرآباد بگذرند. سرانجام سفیر کانادا به این نتیجه رسید که فرصت مناسبی برای فرار شش دیپلمات آمریکایی فرا‌رسیده است زیرا ایران سرگرم نتایج و پیامدهای انتخابات ریاست جمهوری خود و سر و صداهای کنفرانس اسلامی‌ پاکستان درباره دخالت شوروی بود. در عین حال روزنامه‌ای که این خبر را داد نوشته بود "فوت و فن‌های اصلی" که برای خروج آنها از ایران به کار برده شده، به این زودی‌ها افشا نخواهد شد.از جمله فوت و فن‌ها یکی هم این بوده که سفیر کانادا و اعضای سفارت بدون آنکه وزارت خارجه ایران را در جریان بگذارند، بی‌خبر و دزدانه از فرودگاه مهرآباد خارج شده‌اند.

پسر سفیر کانادا ماجرای فرار را افشا کرد

ماجرای فرار شش آمریکایی به کمک سفیر کانادا بوسیله خبرنگار روزنامه لاپرس در واشنگتن که پسر سفیر کانادا در فرانسه بود، افشا شد. او گفت که از دو ماه پیش از آن از وجود ۶ آمریکایی در سفارت کانادا در تهران خبر داشته است اما بخاطر توصیه‌هایی که دولت کانادا و آمریکا کرده بودند، خبر این مساله را منتشر نکرده بود. پس از آنکه این خبر در مطبوعات دنیا منتشر شد مقامات آمریکایی مجبور به دادن اطلاعاتی در این زمینه به خبرنگاران شدند. سخنگوی وزارت خارجه کانادا گفت از آنجایی که ما به حمایت از آمریکا گروگانگیری را محکوم کرده بودیم، روابط مان با ایران چندان دوستانه نبود و امیدواریم در عین حال افشای حلقه کانادا در ایران اثری بر سرنوشت گروگان‌ها در سفارت آمریکا در تهران نداشته باشد.

پس از انتشار خبر فرار شش دیپلمات آمریکایی، وزارت خارجه ایالات متحده نام آنها را اعلام کرد. سخنگوی وزارت امور خارجه آمریکا با وجود آنکه جزئیاتی از این مساله بیان نکرد، اما با اشاره به کمک‌های کانادا در این مورد تشکر عمیق دولت آمریکا را اعلام داشت. وزیر خارجه کانادا هم به گرمی‌ از تیلور، سفیر کانادا که این عملیات را اجرا کرده بود تشکر کرد و بخاطر اینکه "لحظه بسیار مناسبی" را برای عملیات فرار شش دیپلمات آمریکایی انتخاب کرده بود، او را مورد تقدیر قرار داد.

در تفسیر صدای آمریکا روز نهم بهمن ۱۳۵۸ چنین آمده بود: « روز دوشنبه (۸ بهمن) دولت کانادا بطور ناگهانی اعلام کرد که سفارت خود در تهران را بطور موقت تعطیل کرده است. اکنون دلیل تعطیل موقت سفارت روشن شده و معلوم می‌شود که بخاطر فرار شش آمریکایی بوده است که توانسته‌اند همراه اعضای سفارت کانادا با پاسپورت و ویزای جعلی که مهر جعلی مقامات ایرانی را داشتند از فرودگاه مهرآباد خارج شوند. آمریکا از وجود این شش آمریکایی در سفارت کانادا از مدت‌ها پیش مطلع بوده است. مقامات کانادایی خروج اعضای سفارت خود از تهران را از چند هفته پیش از آن آغاز کرده بودند و بتدریج شش دیپلمات آمریکایی را لابلای اعضای سفارت خود جا زدند.

گزارش خبرنگار روزنامه کیهان که روز چهارشنبه ۱۰ بهمن ۱۳۵۸ منتشر شد، حاکی از آن بود که شش دیپلمات آمریکایی که بوسیله سفارت کانادا و در نقش اعضای سفارت کانادا از ایران خارج شده‌اند، همان گروهی هستند که کشیشان آمریکایی به هنگام بازگشت به آمریکا اعلام کردند که چند نفر از اعضای سفارت را در مراسم عید تولد مسیح ندیده‌اند و هنگامی‌ که تعداد دیپلمات‌ها و اعضای لانه جاسوسی را شمرده‌اند متوجه شده‌اند که شش نفر در جمع آنها غایب هستند.

خبرنگار کیهان اضافه می‌کند که یک مقام آگاه گفت این تعداد دیپلمات همان‌هایی هستند که  کشیشان از آنها نام برده و معلوم می‌شود که در ابتدای یورش به لانه جاسوسی این گروه توانسته‌اند از در پشتی سفارت که به خیابان مبارزان باز می‌شود فرار کنند و خود را به سفارت کانادا برسانند.

قطب زاده: کار دولت کانادا جاسوسی بود

صادق قطب زاده، وزیر امور خارجه ایران صبح روز دهم بهمن، در یک کنفرانس مطبوعاتی با حضور خبرنگاران داخلی و خارجی، چگونگی خروج ۶ نفر از دیپلمات‌های آمریکایی را تشریح کرد. وزیر خارجه در این گفت‌وگو اعلام کرد که ما از اینکه عده‌ای دیپلمات آمریکایی در سفارت کانادا مخفی شده بوده‌اند، اطلاعی نداشتیم و از این خبر دیروز بوسیله کشور سومی ‌مطلع شدیم. وی افزود: کاری که کانادا در ایران کرد، جعل پاسپورت و جعل مهر ایران بود و همانطور که بعضی از کشورها در مورد گروگانگیری ایران عکس‌العمل نشان می‌دادند، اکنون باید این عمل دولت کانادا را که صرفا بخاطر یک اقدام تبلیغاتی انتخاباتی بوده است محکوم کنند. وی این عمل دولت کانادا در ایران را نوعی جاسوسی خواند و خواستار محکوم کردن این عمل شد.

قطب زاده همچنین اعلام کرد که این عمل کانادا اثر منفی بر روی دیگر گروگان‌هایی که در ایران هستند خواهد گذاشت. وی افزود دولت کانادا برای بردن انتخابات دست به ریسکی جدی در مورد گروگان‌هایی که در تهران هستند، زده است.

وی افزود: از طریق یک کشور ثالث که اصرار داشت نام آن را فاش نسازم به نخست وزیر کانادا پاسخ دادم که این اقدام نوعی خیانت علیه ماست و دولت جمهوری اسلامی‌ ایران جعل پاسپورت و مهر را یک عمل جاسوسی می‌داند. وزیر خارجه جمهوری اسلامی، ‌کانادا را متهم کرد که با این اقدام خود، قوانین بین‌المللی را که مدعی دفاع از آنست و همچنین حق حاکمیت ملی ایران را نقض کرده است. بنابراین دولت کانادا دیر یا زود در هر کجا که باشد تقاص عملی را علیه ایران انجام داده است پس خواهد داد.(کیهان، ۱۰ بهمن ۱۳۵۸)

تلفن ناشناس و اطلاع مقامات ایرانی

شش دیپلمات آمریکایی پس از بازگشت به وطن، شرح فرارشان را در پایتخت‌های آمریکا و کانادا بیان کردند البته بدون اشاره به جزئیات. سفیر کانادا در کنفرانسی خبری در اتاوا خاطرنشان کرد که تصمیم به فراری دادن دیپلمات‌ها با گذرنامه جعلی هنگامی‌ اتخاذ شد که یک غیرایرانی ناشناس به سفارت تلفن کرده و گفته بود که از پناه دادن آنها در سفارت کانادا آگاه است. سفیر کانادا نگفت که چگونه در پاسپورت کانادایی این شش دیپلمات ویزای ایران را صادر کرده بود. از اینها گذشته نگفت که بجای اسم واقعی آنها چه اسمی‌ را در گذرنامه جعلی ثبت کرده بود.

سفیر کانادا تلویحا یادآور شد که پاره‌ای از مقامات ایرانی به احتمال زیاد از این عملیات آگاه بوده‌اند ولی آن را نادیده گرفته‌اند. در عین حال افزود که هیچ ایرانی در هیچ موقع در عملیات مربوط به فرار دیپلمات‌ها دخالتی نداشته است. چنانکه خبرگزاری رویترز گزارش داد تیلور در کنفرانس خبری خود گفت که حضور دیپلمات‌های مزبور در خانه دیپلمات‌های کانادایی رازی بود که پاره‌ای از سازمان‌های خبری و دیپلمات‌های آمریکا از آن خبر داشتند ولی آن را پنهان نگه داشته بودند. فقط هنگامی ‌که تلفن ناشناسی به سفیر کانادا شد، تصمیم به خارج کردن آنها از ایران گرفت و پس از رفتن آنها او هم سفارت کانادا را بست و رفت.   

سفیر کانادا؛ نفر اول سیا در تهران

سال گذشته همزمان با سی‌امین سالگرد فرار شش گروگان آمریکایی از تهران، روزنامه گلوب اند میل چاپ کانادا فاش کرد، کن تیلور، سفیر کانادا در ایران در روزهای پس از انقلاب و در جریان اشغال سفارت آمریکا برای سازمان جاسوسی ایالات متحده جاسوسی می‌کرده و  در سال ۱۹۷۹ عملا به نفر اول سیا در ایران تبدیل شده بود.

این دیپلمات سابق کانادایی در گفت‌وگو با این روزنامه و در پاسخ به این پرسش که آیا فعالیت‌های جاسوسی شما در ایران فاش شد یا خیر، گفت: ایرانیان به هیچ وجه نمی‌توانستند این موضوع را تحمل کنند و کشف این ارتباط (با سیا) می‌توانست تبعات بسیار سنگینی برای من به همراه داشته باشد.

به نوشته گلوب اند میل، اگرچه فعالیت‌های جاسوسی تیلور از جمله جمع آوری اطلاعات بر اساس توافقی سری بین دول کانادا و آمریکا مخفی نگاه داشته شد اما چند سال بعد نقش وی در پناه دادن و سپس فراری دادن شش نفر از کارمندان سفارت آمریکا به خارج از ایران فاش شد که البته با تقدیر رسمی ‌کاخ سفید همراه بود.

رابرت رایت، مورخ معروف دانشگاه ترنت در جدیدترین کتاب خود که سال گذشته منتشر شد، نوشته است: جو کلارک، نخست وزیر وقت کانادا از بیم اینکه افشای جاسوسی یک دیپلمات کانادایی برای آمریکا تبعات سوء سیاسی در داخل کشور به همراه داشته باشد، اصرار داشت این همکاری و نقش تیلور مخفی بماند.

تیلور در واکنش به انتشار این کتاب با عنوان "مامور ما در تهران" به گلوب اند میل گفت: فکر نمی‌کردم روزی این راز فاش شود. این موضوع برای ۳۰ سال مخفی مانده بود و انتظار داشتم تا ۳۰ سال دیگر نیز مخفی بماند.

وی در واکنش به عبارت "de facto CIA station chief" که معادل «مسئول غیر رسمی‌ سیا» است و در کتاب رایت به عنوان یکی از القاب تیلور به آن اشاره شده بود، گفت: من دقیقا چنین نقشی در تهران داشتم.

پروفسور رایت در کتابش نوشته‌ است: درخواست برای جمع آوری اطلاعات نظامی ‌توسط تیلور در تهران، مستقیما از طرف جیمی ‌کارتر، رئیس جمهوری وقت آمریکا به جو کلارک منتقل شده بود. تیلور نیز در گفت‌وگو با این روزنامه تایید کرد این درخواست رسمی ‌از طریق فلورا مک دانالد، وزیر خارجه وقت کانادا به وی ابلاغ شد.

این دیپلمات سابق کانادا با بیان اینکه گروگان‌گیری را اقدامی‌ اشتباه و برخلاف قوانین بین‌المللی می‌داند، تصریح کرد: در آن مقطع احساس بسیار ناخوشایندی درباره این ماجرا داشتم و آماده بودم هر کاری که البته توجیه دیپلماتیک داشته باشد، برای پایان دادن به آن روند انجام دهم.

گلوب اند میل می‌نویسد: از آن زمان به بعد تمامی‌ فعالیت‌های جاسوسی و اطلاعاتی آمریکا در ایران از طریق تیلور انجام می‌گرفت و اطلاعاتی که وی روزانه به آمریکا مخابره می‌کرد توسط دو افسر ارشد در اداره تحلیل اطلاعات اوتاوا بررسی می‌شد و در اختیار پَت بِلَک، دستیار وزیر اطلاعات و امنیت وقت کانادا قرار می‌گرفت. این اطلاعات سپس در اختیار کلارک و مک‌دانالد قرار می‌گرفت و پس از آن به کنث کورتیس، سفیر وقت آمریکا در کانادا منتقل می‌شد.

نخستین مامور سیا که توسط آمریکا به ایران فرستاده شد، پس از ملاقات با آقای تیلور رد شد. تیلور در آن زمان این مامور را با در نظر گرفتن شرایط موجود تهران نامناسب ارزیابی کرده ‌بود. دومین ماموری که با نام مستعار باب وارد ایران شد مورد تائید تیلور قرار گرفت و از آن به بعد در خارج از سفارت کانادا مشغول به فعالیت شد.

در واقع آنچه باب در آن زمان انجام می‌داد نوعی پوشش برای تیلور بود تا در فعالیت‌هایش برای سیا تداخل ایجاد نشود. به بیان دیگر هرآنچه باب در تهران انجام می‌داد از کانال تیلور به اوتاوا و سپس واشنگتن منتقل می‌شد. تیلور خود تایید می‌کند که مسئول مستقیم جمع‌آوری اطلاعات و فعالیت‌های جاسوسی بوده‌است.

گلوب اند میل نوشت: تنها همکار تیلور در سفارت کانادا در تهران در آن سال‌ها جیم ادوارد، مسئول امنیتی سفارت بود که همچون آقای تیلور پیشنهادی از واشنگتن برای جاسوسی دریافت کرد و همچون همکارش موافقت نمود.

بر اساس آنچه در کتاب "مامور ما در ایران" نیز به آن اشاره شده است: ادوارد به صورت مخفی به جمع‌آوری اطلاعات نظامی‌ مشغول شد، وی همچنین با ظاهری مبدل در تجمعات مردمی‌ مقابل سفارت آمریکا نیز حضور داشت. ماموریتی که به نوشته روزنامه برای مردی چهارشانه و قدبلند با موهایی بور و چشمانی آبی بسیار دشوار بود.