پیشنهاد نهضت آزادی برای آیندۀ شاه
راه‌حلی که اپوزیسیون به آمریکایی‌ها داد
تاریخ ایرانی: در دو سندی که اخیرا سایت ویکی لیکس منتشر کرده، شرح دیدار فعالان اپوزیسیون شاه با نمایندگان سفارت ایالات متحده در تهران آمده است. در ۲۲ اکتبر ۱۹۷۸ (۳۰ مهر ۱۳۵۷) یک روز پس از سفر هیات ایرانی به پاریس برای دیدار با امام خمینی، ویلیام سالیوان سفیر آمریکا در تهران در تلگرامی مواضع نهضت آزادی و جبهه ملی ایران دربارۀ برگزاری انتخابات آزاد را شرح داده است. در تلگرام روز ۱۳ نوامبر ۱۹۷۸ (۲۲ آبان ۱۳۵۷)، پیشنهاد اپوزیسیون برای کناره‌گیری محمدرضا شاه پهلوی مطرح شده است، با این اطمینان سالیوان که شاه این پیشنهاد را نخواهد پذیرفت.
***
اپوزیسیون وارد عمل می‌شود
۲۲ اکتبر ۱۹۷۸
خلاصه: در ۲۱ اکتبر یک هیات مشترک ایران را به مقصد پاریس ترک کرد تا با آیت‌الله خمینی دیدار کند. سخنگوی جبهه ملی تاکید کرد که احتمال ائتلاف وجود دارد، او حکومت ایران را فاسد خواند و از یک دولت «بی‌طرف» خواست تا بر انتخابات نظارت کند.
۱. روزنامه‌های صبح ۲۲ اکتبر از سفر مهندس مهدی بازرگان و ناصر میناچی به پاریس «به قصد مذاکره دربارۀ مسائل مهم» با آیت‌الله خمینی خبر دادند. بازرگان جمعیت دفاع از آزادی و حقوق بشر (CDHRF) و همچنین نهضت آزادی است، میناچی نیز خزانه‌دار جمعیت دفاع از آزادی و حقوق بشر و همچنین از دوستان نزدیک آیت‌الله شریعتمداری است؛ به نظر می‌رسد که این دو به دنبال مصالحۀ سیاسی باشند. عضو هیات مدیره در صبح ۲۲ اکتبر به استمپل، مامور سفارت گفته است که جبهه ملی به طور دائم با [آیت‌الله] خمینی در تماس بوده و متوجه شده است که او در چند هفتۀ اخیر از مواضعش کوتاه آمده است. منابع آگاه در جبهه ملی می‌گویند که حملات هفته گذشتۀ [آیت‌الله] خمینی در پاریس به حزب توده تغییرات اساسی نسبت به مواضع پیشینش داشته است. [آیت‌الله] خمینی مواضعش نسبت به «حکومت اسلامی» را نیز تغییر داده و اکنون از حکومتی بر مبنای «عدالت اسلامی» یا «اصول اسلامی» سخن می‌گوید. منبع آگاه می‌گوید اگر این تغییر مواضع تایید شوند راه برای میناچی و بازرگان هموار می‌شود تا نوعی از همکاری میان [آیت‌الله] خمینی و رهبران مذهبی داخل ایران شکل بدهند. منبع آگاه عقیده داشت که این تیم می‌بایست موافقت ضمنی آیت‌الله خمینی را به دست بیاورد تا به آیت‌الله شریعتمداری اجازه داده شود که با حکومت ایران همکاری کند.
۲. توضیح: میناچی پیشتر به مامور سفارت گفته بود که این هیات تنها زمانی عازم پاریس خواهد شد که گروه شریعتمداری احساس کنند چیزی برای ارائه دارند. این، به اضافۀ مباحثی که نمایندۀ نهضت آزادی در ۲۰ اکتبر مطرح کرده بود نشان می‌دهد که باید توافقات اولیه‌ای صورت پذیرفته باشد. اما از سوی دیگر از مصاحبه‌هایی که از [آیت‌الله] خمینی در پاریس منتشر می‌شود این‌طور به نظر نمی‌آید که او مایل به همکاری با رهبران داخلی باشد. از هرگونه گزارشی دربارۀ موضع‌گیری‌های [آیت‌الله] خمینی در پاریس استقبال می‌شود.
۳. در ملاقات اخیر نمایندۀ نهضت آزادی با نمایندۀ سفارت در ۲۰ اکتبر، در مورد شورش‌های اخیر در کرمان (به گفتۀ نمایندۀ نهضت آزادی، طی این شورش ۲۰ نفر کشته و ۵۰ نفر زخمی شدند) و شهرهایی که در آن‌ها حکومت نظامی اعلام نشده است و همچنین نحوۀ برخورد ایالات متحده بحث کوتاهی درگرفت.
به نظر می‌رسید که دیدگاه نمایندۀ نهضت آزادی در مورد امکان برگزاری انتخابات، کمتر از گذشته منفی است و زمانی که مامور سفارت بر این موضوع پافشاری کرد که چرا نهضت آزادی از انتخابات استقبال نمی‌کند نماینده گفت که نهضت آزادی «شاید این امکان را در نظر بگیرد» تا «آزادی» انتخابات را تضمین کند. نمایندۀ نهضت آزادی گفت که ادامۀ شورش‌ها واکنش نظامی به همراه خواهد داشت. مامور سفارت به اطلاع او رساند که سیاست ایالات متحده از اساس بر ضد حکومت‌های نظامی است و بر این موضوع تاکید کرد که اگر شرایطی فراهم شود تا حکومت به گزینۀ نظامی احتیاج پیدا نکند، اهداف نهضت آزادی و دیگر اپوزیسیون‌ها نیز تضمین می‌شود. نمایندۀ نهضت آزادی اعلام کرد که مایل است در ۳۱ اکتبر ملاقات دیگری داشته باشند. (اما به سفر بازرگان به پاریس اشاره‌ای نکرد.) نمایندۀ نهضت آزادی ابراز خوشحالی کرد که ایالات متحده همچنان بر انتخابات اصرار دارد و پس از آنکه طبق معمول دلایل ناکفایتی دولت شریف امامی را بر شمرد، این پیشنهاد را مطرح کرد که نهضت آزادی مایل است که یک دولت «بی‌طرف» بر انتخابات نظارت کند. (توضیح: ممکن است که در دیدار ۲۰ اکتبر، نمایندۀ نهضت آزادی از سفر بازرگان به پاریس اطلاعی نداشته باشد ولی نگرش مثبت او نسبت به اشکال دیگری از فعالیت‌های سیاسی - به غیر از تظاهرات - نشان از انعطاف‌پذیری نهضت آزادی دارد.)
۴. در چند روز گذشته بیانیه‌های مختلفی با موضوعات یکسان توسط رهبران نهضت آزادی اعلام شدند:
یک. حکومت می‌باید به خطاهای گذشتۀ خود اعتراف کند.
دو. انتخابات باید توسط کسانی برگزار شود که در فساد دوران گذشته نقشی نداشته‌اند.
سه. حکومت نظامی در ایران حاصلی جز فاجعه در بر نخواهد داشت.
بختیار به نمایندۀ سفارت گفت فاکتور اصلی برای پیوستن جبهه ملی به انتخابات این است که کسانی که در گذشتۀ نزدیک بر سر قدرت بوده‌اند در روند انتخابات نظارت نداشته باشند. دیگر مشکلات اساسی ایران متوقف کردن اعتصابات و ریشه‌کن ساختن فساد است. شاه می‌باید در مقابل مجلس حضور بیابد و به اشتباهات گذشته‌اش اعتراف کند و قسم یاد کند که به قانون اساسی پایبند خواهد بود و سلطنت مشروطه را بپذیرد. بختیار اذعان داشت که چنین کاری برای شاه بسیار مشکل است ولی گفت که سخنرانی شاه در مجلس در ۱۹ اکتبر که در آن از مقدمات تغییر و انتقال قدرت سخن گفت نشان می‌دهد که او تا چه حد در مقابل آنچه که اپوزیسیون لجاجت در پذیرفتن قانون اساسی می‌داند، عقب‌نشینی کرده است. به نظر بختیار بزرگترین مانع بر سر انتخابات آزاد، تضمین حضور آزادانه اپوزیسیون است. او گزینه‌ای را پیشنهاد کرد که طبق آن یک ماه پیش از انتخابات دولت انتقالی به ریاست یک قاضی معتبر تشکیل شود.
۵. توضیح سفارت: بررسی فعالیت‌های اپوزیسیون در چند روز گذشته حاکی از آن است که گزینۀ «همکاری» میان حکومت ایران و نیروهای مرتبط با جبهه ملی هر روز جدی‌تر می‌شود. اگرچه پذیرفتن این همکاری برای دیگر رهبران اپوزیسیون مشکل است ولی همه با یکدیگر هم‌عقیده‌اند که اعتصاب مداوم و خشونت به سود کشور نیست. هم جبهه ملی و هم نهضت آزادی تاکید دارند که در شرایط حاضر موقعیت برای حضور کمونیست‌ها نیز فراهم است. هر دو ادعا می‌کنند که شواهدی در دست دارند که نشان می‌دهد هواداران حزب توده در دانشگاه‌ها و دیگر جاها - به خصوص در جبهه‌های کارگری - در پشت صحنه مشغول به کارند. هر اعتصابی در میان درخواست‌های اقتصادی، یک یا دو خواستۀ «سیاسی» نیز دارد. اگر در نتیجۀ دیدارهای پاریس [آیت‌الله] خمینی و رهبران اپوزیسیون، همکاری میان حکومت ایران و رهبران مذهبی صورت بگیرد، روند کاهش تنش آغاز می‌شود.
سالیوان
***
پیشنهاد اپوزیسیون برای آیندۀ شاه
۱۳ نوامبر ۱۹۷۸
خلاصه: در دومین دیدار میناچی و دیگر رهبران اپوزیسیون، «همفکری» در زمینۀ شرایط سیاسی حال حاضر باعث شد تا موضع اپوزیسیون «مشخص شود» و دو سناریوی مختلف برای آیندۀ شاه در نظر گرفته شود.
۱. لامبارکیس و استمپل، ماموران سفارت به اضافۀ کوهن و گریفن از INF با دکتر ناصر میناچی و هیات اجرایی جمعیت دفاع از آزادی و حقوق بشر، از جمله مهندس مهدی بازرگان از نهضت آزادی ایران، نویسنده برجسته علی‌اصغر حاج سید جوادی و رحمت‌الله مقدم رهبر نهضت رادیکال در جمع حاضر بودند. پس از بررسی کارهای جمعیت دفاع از آزادی و حقوق بشر (که گزارش آن جداگانه ارائه خواهد شد)، این گروه اعلام کرد که نمی‌توان حقوق بشر را از «چارچوب جدید سیاسی» که در ایران در حال شکل‌گیری است مجزا دانست. مقدم گفت: «حقوق بشر تحت حکومت نظامی نمی‌تواند وجود داشته باشد.»
۲. گروه سپس به شرایط سیاسی کنونی پرداخت و پیشنهاد اپوزیسیون برای عزل شاه را ارائه کرد. لامبراکیس یک سؤال کلی مطرح کرد: آیا برای مذاکره دیر شده است؟ به نظر می‌رسد که شرایط حاضر فقط دو راه جلوی شاه می‌گذارد: یا دولت نظامی‌اش را بر سر کار نگاه دارد یا کناره‌گیری کند. اگر اپوزیسیون حاضر به مذاکره نشود شرایط به سمت زورآزمایی پیش خواهد رفت که به سود هیچ‌کدام از طرفین نخواهد بود. مقدم گفت که به غیر از سخنرانی شاه، حکومت ایران هرگز مسالۀ مذاکره با گروه‌های اپوزیسیون را اعلام نکرده است. او نظر باقی اعضای حاضر در جلسه را در این زمینه جویا شد.
۳. پس از سؤال دیگری که توسط گریفن مطرح شد، بحث‌هایی در گرفت که مشخص کرد ایرانیان حاضرند تا پرسش‌های دیگری نیز مطرح شود. بازرگان و حاج سید جوادی میان خودشان بیشتر از میناچی و مقدم فارسی صحبت می‌کردند. گروه عنوان کرد که مایل هستند کسی میانجی شود تا پیشنهادات با شاه در میان گذاشته شود. میناچی گزینۀ دیگری را به زبان انگلیسی برای تمامی اعضای حاضر تشریح کرد: شاه شورای سلطنت تشکیل می‌دهد و تمامی امور را به این شورا می‌سپارد و سلطنت مشروطه شورایی خواهد بود و در عین حال ریاست ارتش را به مدت دو سال بر عهده دارد تا زمانی که انتخابات مجلس آزادانه انجام شود و دولت جدید به قدرت برسد و نایب‌السلطنه نیز سلطنت کند. ولیعهد ۲۰ ساله شده و شاه کناره‌گیری می‌کند. حاج سید جوادی گزینه سوم را مطرح کرد که شامل نکات زیر بود:
یک. یک دولت «قابل اطمینان» تشکیل شود.
دو. شاه بپذیرد که از سیاست کناره‌گیری کند.
سه. انتخابات آزادی برگزار شود که در نتیجۀ آن حکومت جدید بر سر کار بیاید و شاه سلطنت را به پسرش واگذار کند.
چهار. جلسات قانونی تشکیل شود تا برای آیندۀ سلطنت تصمیم‌گیری شود. در ادامۀ این مطلب بحثی شکل نگرفت.
۴. میناچی گفت رهبران اپوزیسیون حاضرند باز هم نزد [آیت‌الله] خمینی بروند و تأیید سه مرجع اصلی مذهبی در قم (شریعتمداری، مرعشی، گلپایگانی) را کسب کنند. اگر شاه با این پیشنهاد موافقت کند آن‌ها به پاریس باز خواهند گشت. میناچی اضافه کرد اگر این گزینه پذیرفته شود، متقاعد ساختن [آیت‌الله] خمینی مشکل خواهد بود ولی آن‌ها تمام تلاششان را خواهند کرد. میناچی بار دیگر ما را تحت فشار قرار داد تا پیشنهاد اپوزیسیون را با شاه مطرح کنیم. میناچی در پاسخ به این سؤال که چرا اپوزیسیون این کار را انجام نمی‌دهد گفت که برای اپوزیسیون یافتن کانال ارتباطی بسیار مشکل است؛ حمایت ایالات متحده و بریتانیا می‌تواند تأثیر بسیار زیادی داشته باشد. او گفت که اپوزیسیون در واقع از واکنش شاه در برابر پیشنهاد کناره‌گیری می‌ترسد. پیشنهادی که به صورت مستقیم و بدون آماده‌سازی قبلی در برابر او گذاشته شود.
۵. این سؤال مطرح شد که آیا اپوزیسیون این احتمال را در نظر گرفته که شاه به پیشنهادشان پاسخ نظامی دهد؟ گروه این مساله را منتفی دانست و گفت که موافقت شاه به همراه حضور نمایندگان ارتش در شورای سلطنت این مشکل را حل خواهد کرد. از میناچی سؤال شد که چرا مطمئن است که می‌توان [آیت‌الله] خمینی را متقاعد کرد تا موضعش را تغییر دهد. میناچی پاسخ داد که [آیت‌الله] خمینی موضعش را تغییر نخواهد داد ولی می‌پذیرد که با کارهای دیگران در ایران مخالفت نکند. سؤال بعدی این بود که آیا اپوزیسیون می‌تواند به وعده‌اش عمل کند و صلح را به ایران بازگرداند، میناچی پاسخ داد که مطمئن است رهبران مذهبی از عهدۀ این کار بر می‌آیند، اما اندکی بعد اضافه کرد که عوامل دیگری در درگیری‌های محلی وجود دارند که ممکن است ایجاد مزاحمت کنند. در حقیقت، هر چقدر که بحران‌های کنونی ادامه بیاید احتمال اینکه این عوامل از کنترل خارج شوند بیشتر خواهد شد. گروه معتقد است که «مردم» تغییرات انقلابی می‌طلبند. حتی اگر رهبران میانه‌رو به تغییرات اندکی راضی شوند، به احتمال زیاد نخواهند توانست مردم را راضی کنند و در نتیجه شکست خواهند خورد.
۶. توضیح: این حقیقت که گروه در حضور ما «افکارشان را جمع‌بندی می‌کردند» و به دنبال راه‌حل جدید می‌گشتند تا گزینه‌هایی برای جایگزینی شاه بیابند، مایۀ تعجب بود. این افراد به دلیل میانه‌رو بودنشان، به طور قطع در پی یافتن راه‌حل‌های قانونی بودند. آن‌ها تکرار می‌کردند که از لحاظ استراتژیک، ثبات در ایران به سود غرب و ایالات متحده است. آن‌ها امیدوار هستند که ایالات متحده و انگلیس نسبت به جریان حاکم احساس خطر کرده و از راه‌حل مذاکره پشتیبانی کنند. شاه چندین بار اعلام کرده که اگر نگران آیندۀ مملکت نبود ایران را ترک می‌کرد، آن‌ها متوجه این موضوع شده‌اند و می‌گویند که طرح پیشنهادی‌شان گذار قانونی حکومت را تضمین می‌کند.
۷. همانطور که در تلگرام قبلی گفته شد ما اطمینان داریم که شاه پیشنهاد کناره‌گیری را نخواهد پذیرفت. این موضوع در مورد پیشنهاد آنکه پشت صحنه بماند و نقش مشاور را داشته باشد نیز صدق می‌کند. همه چیز به پیروزی یا شکست دولت نظامی او بستگی دارد. اگر شکست بخورد با واقعیت تلخی روبرو شده و مجبور خواهد شد تا از مواضعش عقب‌نشینی کند. اما اگر موفق شود در طول زمان مطالبات اپوزیسیون را محدود خواهد کرد، اگرچه این موضوع اپوزیسیون را به سمت ناامیدی افراطی پیش خواهد راند.
سالیوان
نظر شما :