نگاهی به ده روز پرالتهاب رادیو تلویزیون/ از شبکه انقلابیون تا سیمای انقلاب

از اولین اقدامات اعضای رادیو تلویزیون ملی می‌توان به عمل شجاعانهٔ مسعود بهنود، روزنامه‌نگار و فیلم‌ساز در پخش فیلمی ‌۴ دقیقه‌ای از عکس‌های امام خمینی اشاره کرد که در نیمه‌های شهریور، شب هنگام در برنامهٔ «تیتر اول» او، به روی آنتن رفت و متن ‌بهنود‌ با این جمله آغاز شد: «به نام آزادی که بدون آن نمی‌توان نفس کشید. قبل از هر کاری تصویر کسی را نگاه کنیم که در دل مردم ایران نشسته است.» گرچه این حادثه پایان فعالیت رادیو تلویزیونی بهنود بود اما می‌توان آن را آغازگر فعالیت‌های انقلابی کارمندان رادیو تلویزیون دانست.

با گذشت زمان و در پی اوج‌گیری تظاهرات مردمی، برخی کارمندان رادیو تلویزیون ملی، به علت عدم پوشش درست حوادث توسط این سازمان و مغایرتش با آرمان‌های آن‌ها که رسانه باید در خدمت مردم باشد؛ دست به اعتصاب زده و در اواخر آبان از ادامهٔ فعالیت خود سرباز زدند.

با نزدیک شدن به انقلاب ۱۳۵۷ و افزایش روزافزون اعتصابات این سازمان، درگیری‌ها در فضای رادیو تلویزیون نیز بیشتر شد؛ اوج این حوادث را می‌توان ۱۰ روز پایانی حکومت پهلوی دانست که با ورود امام در تاریخ ۱۲ بهمن ۱۳۵۷ آغاز شد.

۱۲ بهمن ۱۳۵۷؛ چه کسانی به رادیو تلویزیون ملی حمله کردند؟

گرچه دولت شاپور بختیار، آخرین نخست‌وزیر رژیم پهلوی اعلام کرده بود ورود آیت‌الله العظمی ‌خمینی را به صورت مستقیم و بی‌وقفه از تلویزیون ملی پخش می‌کند، اما اعتصاب‌کنندگان رادیو تلویزیون ملی در این روز به منظور احترام به افکار عمومی، ‌اعتصاب خود را شکسته و در برنامه‌ای از پیش طراحی شده، به سازمان نفوذ کرده و به پخش مستقیم این رویداد تاریخی همراه با سرودهای انقلابی پرداختند؛ در این برنامه گزارشگر به بیان مشروح حوادث فرودگاه مهرآباد پرداخت. اما پخش مستقیم زمان چندانی به طول نیانجامید و با حذف گزارشگر از صفحه تصویر و قطع سرود «ای ایران...» منجر به درگیری شدیدی میان نظامیان و اعتصاب‌کنندگان در سازمان شد و پس از آن تلویزیون به پخش اسلایدهایی از شاه و سرود شاهنشاهی پرداخت. این واقعه به حدی خشم مردم را بر انگیخت که مسعود برزین، مدیرعامل رادیو وتلویزیون در مصاحبه‌ای مطبوعاتی، این حادثه را به «چپ‌گرا‌ها» نسبت داد و به دلیل ناشناخته بودن این عوامل، دخالت نظامیان را طبیعی اعلام کرد و مدعی شد از کارمندان اعتصابی رادیو تلویزیون در میان افراد نفوذی کسی به چشم نخورده است. البته بسیاری این سخنان را تفرقه انگیز خوانده و آن را عاملی در جهت ایجاد دو دستگی میان صفوف مردم دانستند، این دیدگاه احتمالا به دلیل اعلامیه سازمان مجاهدین خلق همزمان با حضور امام در تهران قوت بسیار یافته بود. اما در کنار این دیدگاه، گروه‌هایی نیز نقش مجاهدین خلق را در این حادثه دور از ذهن نمی‌پنداشتند.

در پی این حادثه شاپور بختیار نیز در مصاحبه‌ای این درگیری را میان نیروهای نظامی ‌و ساواکی‌ها بیان کرد و علت حضور نظامیان در این مکان را دستگیری اعضای ساواک اعلام کرد؛ البته به نوشته روزنامه اطلاعات، افراد دستگیر شده پس از خروج از ساختمان آزاد شده‌اند. بختیار در همین مصاحبه، در پاسخ به سوالی درباره علت عدم پخش ادامه استقبال آیت‌الله خمینی، آن را محدودیت امکانات بیان کرد و در صورت باز پس دادن فیلم‌های ضبط شده توسط مهاجمان پخش آن را قطعی اعلام کرد. به فاصله چند ساعت اعتصابیون رادیو تلویزیون ملی اعلام کردند ما فیلم‌های استقبال از آیت‌الله العظمی ‌خمینی را در اختیار داریم و با خروج نظامیان از سازمان این فیلم‌ها را بر روی آنتن می‌فرستیم.

حادثه رخ داده در سازمان رادیو تلویزیون ملی و شناسایی عوامل درگیری، در آن مقطع زمانی اذهان عمومی‌ را به خود مشغول کرد. بسیاری از روزنامه‌ها در پی این حادثه مقالات و تحلیل‌های فراوانی منتشر کردند اما حقیقت این حادثه با گذشت اندک زمانی و با نزدیکی به پیروزی انقلاب مردمی ‌به حاشیه کشیده شد و کم کم روبه فراموشی گذاشت؛ گرچه مجاهدین خلق عدم دخالت خود را در این حادثه اعلام کردند اما تا همین امروز حادثه ۱۲ بهمن رادیو تلویزیون ملی در هاله‌ای از ابهام قرار گرفته و عوامل آن شناسایی نشده است.

۱۳ تا ۱۵ بهمن: تلویزیون؛ آری یا خیر

با حضور امام در تهران، بسیاری از کارمندان رادیو تلویزیون علاقمند به دانستن دیدگاه امام درباره این سازمان بودند؛ در نتیجه در اولین مصاحبه مطبوعاتی از نقش مطبوعات، رادیو تلویزیون سخن به میان آمد و امام در پاسخ به سوال نماینده اعتصابیون رادیو تلویزیون، اظهار داشت: «نظر من درباره رادیو تلویزیون این است که در خدمت ملت باشند و دولت‌ها حق هیچ نظارت ندارند. تاکنون دولت ایران و شاه سابق بر خلاف قواعد بین‌المللی رفتار می‌کردند. ما اصلا این دولت را به رسمیت نمی‌شناسیم تا چه رسد به اینکه دولت حق دخالت در رادیو، تلویزیون و مطبوعات را داشته باشد.»

پس از این مصاحبه و سخنرانی‌های امام در مخالفت با آن چیزی که در خدمت اجانب برای عقب ماندن جوانان و از دست دادن نیروی انسانی ملت است و اعلام موافقتش با رادیو تلویزیون بدون فحشا، روز به روز بر تعداد اعتصابیون رادیو تلویزیون ملی افزوده شد.

۱۶ تا ۲۰ بهمن؛ شبکه تلویزیونی انقلابیون

فعالیت اعتصاب‌کنندگان رادیو تلویزیون ملی معمولا مخفیانه بوده و همواره موجب شگفتی و شادی مردم در دوره ۱۰ روزه حضور امام تا پیروزی انقلاب بوده است. روز ۱۷ بهمن با وجود عدم حضور اعتصاب‌کنندگان در محل رادیو تلویزیون ملی، مصاحبه امام به صورت زنده بر روی شبکه ۱۰ تلویزیون تا شعاع یک کیلومتری مکان مصاحبه پخش شد و از آن زمان شبکه ۱۰، شبکه اعتصابیون رادیو تلویزیون و صدای ملت ایران بود که به مرور زمان شعاع دریافت آن تا ۵ کیلومتر ارتقا یافت.

از سوی دیگر در این روز کارکنان رادیو تهران که از روز ۱۲ بهمن، پس از قریب به سه ماه، اعتصاب خود را کنار گذاشته و به ستایش حرکت‌های انقلابی و بیان حوادث این ایام پرداخته بودند، با صدور بیانیه‌ای در رابطه با شورای مؤسس که آن‌ها را توطئه‌گر قلمداد کرده بود، دوباره اعتصاب خود را از سر گرفتند.

در این دوره رؤسای اکثر بخش‌های مرتبط با رادیو تلویزیون بر اساس رأی گیری اعضای بخش انتخاب می‌شدند؛ در فضای انقلابی آن زمان، در صورت عدم هماهنگی با شرایط انقلابی، بسیاری از این مقامات عزل و رأی گیری دوباره انجام شد و به مرور بر افراد موافق انقلاب در این سازمان و مدارس عالی تلویزیون که نقش مهمی‌ در جهت گیری برنامه‌های این سازمان داشت، افزوده شد.

روز ۱۹ بهمن خبرگزاری پارس که پس از اعتصاب اعضای رادیو تهران، خبرهای انقلاب و تظاهرات را پخش می‌کرد با سانسور و تحریف خبر روبه رو شد و این سانسور‌ها زمانی بیشتر به چشم آمد که سخنرانی امام با نگارش نکته به نکته و ضبط تلفنی بار دیگر با تغییرات بسیاری مواجه شد و علت آن مسخ کنندگی این مطالب بیان گردید؛ از این پس اعضای این خبرگزاری نیز به جمع اعتصاب کنندگان پیوست.

۲۱ و ۲۲ بهمن؛ انقلاب سوم

از بعد از ظهر روز ۲۱ بهمن خیابان جام جم، از میدان ونک تا محمودیه، سرشار از جوانان انقلابی شده بود که دست در دست کارمندان اعتصابی سازمان رادیو تلویزیون، زنجیره انسانی تشکیل داده و تا اواسط روز ۲۲ بهمن‌‌ همان جا حضور یافتند؛ ارتش در یک حرکت نمادین با پنج تانک و شش نفربر بدون سلاح به جمعیت مردم پیوستند و به نشانه جشن پیروزی، تیر هوایی شلیک کردند. علاوه بر این جمعیت بسیاری از مردم بر بام‌های خانه‌هایشان به همراهی با این افراد پرداختند؛ با گذشت زمان، نظامیان مستقر در سازمان رادیو تلویزیون دست خالی در برابر مردم حضور یافتند و در‌‌ همان زمان با فتوای آیت‌الله ‌طالقانی مبنی بر حضور اعتصابیون این سازمان در کنار مردم انقلابی، گروه‌های مسلح حامی‌ مردم آمادگی خود را برای تصرف این سازمان اعلام کردند. نیم ساعت پس از آن تعدادی اتومبیل نظامی ‌با چراغ‌های روشن به خیابان جام جم وارد شدند که موجب خشم مردم و سردادن شعارهایی از قبیل: «جای تو سرباز کنار مرزهاست»، «در طلوع آزادی جای شهدا خالی است»، شدند. پس از آن در درگیری کوچکی که میان افراد مسلح حامی‌ مردم و سربازان صورت گرفت، مردم پیروز شده و با فریاد «این صدا و سیمای راستین انقلاب است»، به محوطه بیرونی سازمان وارد شده و آن را به تصرف خود در آوردند. پس از آن طنین سرود «ای ایران،‌ ای مرز پرگهر...» به همراه بوق اتومبیل‌ها، فضای خیابان را فرا گرفت. صدای انقلاب مردم از رسانه ملی به گوش تمام دنیا رسید.

از این پس، صادق قطب‌زاده به فرمان نخست‌وزیر دولت موقت، به عنوان سرپرست صدا و سیما منصوب شد.