درخواست آمریکا از انگلیس: از خلیج فارس خارج نشوید

تاریخ ایرانی: اسناد محرمانه منتشر شده در کتابخانه ریچارد نیکسون، رییس جمهور پیشین ایالات متحده حاوی تلگرام و یادداشتی است که نشان می‌دهد مقامات آمریکایی نگرانی بسیار زیادی از تصمیم انگلیسی‌ها برای خروج از منطقه شرق کانال سوئز و خلیج فارس در تاریخ تعیین شده (1971) داشتند و در عین حال دلیل اصلی اصرار بریتانیا برای این اقدام را شاه ایران می‌دانستند.بر اساس اسناد، این نگرانی‌ها باعث شده بود تا دولت نیکسون مذاکرات ویژه‌ای را با مقامات دولت جدید بریتانیا برای متقاعد کردن آنها جهت حضور مداوم در منطقه انجام دهد.

 
این موضوع در یادداشت شخصی "هلموت سانن فلت"، عضو  ارشد شورای امنیت ملی آمریکا در 15 جولای 1970 به "هنری کیسینجر" که در آن زمان سمت مشاور امنیت ملی ایالات متحده را بر عهده داشت به وضوح قابل درک است. او در این یادداشت به برنامه ناهاری که به همین منظور برای کیسینجر و "جان فریمن"،سفیر انگلیس در واشنگتن ترتیب داده شد و بحث‌های مطرح شده در این ضیافت اشاره می‌کند و می‌نویسد: برای انگلیسی‌ها بحث خلیج فارس و  اینکه آیا آنها باید پس از سال 1971 به بعد در منطقه حضور یابند یا نه مطرح نیست.مساله اصلی این است که حضور انگلیسی‌ها در منطقه پس از پایان زمان تعیین شده به چه شکل خواهد بود.حتی دولت پیشین این کشور از حزب کارگر بریتانیا نیز خواهان حضور  محکم سیاسی و در مقابل تنها مشاوره نظامی در منطقه بود.تصمیم دولت سابق،ادامه حضور نظامی در منطقه تنها تا پایان زمان قرارداد بریتانیا در سال 1971 بود. بر اساس این تصمیم در این زمان حضور نظامی بریتانیا کاهش یافته و  به شیوخ منطقه سپرده خواهد شد.اکنون به نظر می‌رسد که دولت جدید محافظه‌کار در این کشور نیز  قصد ندارد تا برخلاف تصمیم دولت قبلی عمل کند.

وی می‌نویسد: ایالات متحده نظری بر خلاف تصمیم انگلیسی‌ها دارد.آمریکا اصرار دارد تا انگلیس همچنان حضور پررنگی را حتی پس از سال 1971 در منطقه خلیج فارس داشته باشد.در عین حال وجود هر‌گونه سپر (انگلیسی‌ها) برای ممانعت از درگیری میان ایرانی‌ها و اعراب در منطقه به نفع ما خواهد بود. ما مبنای سیاست خود در منطقه را اتحاد و همکاری میان عربستان و ایران  قرار داده‌‌ایم.اما قدرت و جاه‌طلبی ایرانی‌ها ممکن است در این میان مشکل ساز شود. بریتانیا با حضور خود می‌تواند مانع بروز هر‌گونه اصطکاک و یا درگیری در منطقه شود.

در بخش دیگری از یادداشت سونن فلت به کیسینجر،به دلایل اصلی عدم انعطاف‌پذیری انگلیسی‌ها برای تجدید‌نظر در تصمیم خروج نظامی از منطقه اشاره شده است. به نوشته او، نخست وزیر و اکثر اعضای حزب محافظه‌کار در انگلیس خروج نظامی از منطقه را اجتناب ناپذیر می‌دانند، در عین حال مهمترین مساله ایرانی‌ها هستند که امید دارند پس از این تاریخ به قدرتی بزرگ در خلیج فارس تبدیل شوند.آنها نشان داده‌اند که اگر چیزی خلاف این امر در منطقه انجام شود،بصورت ملایم برخورد نخواهند کرد.

وی همچنین به این موضوع اشاره می‌کند که اگر انگلیس تصمیم خود را برای خروج نظامی اجرایی نکند احتمال شکل‌گیری یک قدرت ضد‌غربی که یک سوی آن مطمئنا ایران خواهد بود در منطقه بسیار زیاد است و همین امر باعث نگرانی انگلیسی‌ها و اصرار آنها برای اجرای تصمیم خروج از منطقه است. این عضو ارشد شورای امنیت ملی آمریکا به موضوعاتی که در ضیافت ناهار باید مطرح شود، اشاره کرده و تاکید می‌کند که هیچ یک از نگرانی‌های انگلیسی‌ها را دلیل مناسبی برای اتخاذ این تصمیم قاطع آنها نمی‌داند.

او اشاره می‌کند که در این ضیافت باید بر روی این موضوع تاکید شود که ایالات متحده همچنان امیدوار است تا بریتانیا بیشترین حضور خود در منطقه خلیج فارس را داشته باشد.تغییر در نوع حضور بریتانیا در منطقه تا حدودی باعث تغییر در شرایط خواهد شد و آمریکا کاملا مطمئن است که همچنان کارهایی وجود دارد که تنها بریتانیا شایسته انجام آن هاست.و اینکه ایالات متحده در ماه‌های اخیر به موضوع تکیه بر اتحاد ایران و عربستان در منطقه فکر کرده است اما می‌داند که ممکن است در این مسیر مشکلاتی نیز ایجاد شود، بنابراین قصد دارد تا در مورد نوع حضور خود در زمانی که بریتانیا به عامل ایجاد تعادل در منطقه از بیرون تبدیل شده است ،بیشتر گفت‌و‌گو شود.

یکی دیگر از این اسناد حاوی متن تلگرام "ویلیام راجرز"، وزیر خارجه دولت ریچارد نیکسون به دفتر ریاست جمهوری در واشنگتن است.راجرز در این تلگرام جزئیات گفت‌و‌گوی خود در رابطه با خلیج‌فارس  با "سر الک داگلاس هوم" همتایش در دولت جدید انگلیس را مطرح می‌کند.

راجرز در متن این تلگرام با اشاره به گفت‌و‌گوی خود با داگلاس هوم آورده است: داگلاس هوم معتقد است که شرایط در خلیج‌ فارس وضعیت پیچیده‌ای را بوجود آورده است.هدف انگلیس ایجاد ثبات در منطقه است. دولت قبلی بریتانیا نیز  قصد داشت تا با استفاده از یک تکنیک سریع حاکمان خلیج‌فارس را علی‌رغم اختلافات، مجبور به توافق و همکاری کند.راجرز می نویسد:الک داگلاس هوم معتقد است که بزرگترین اشتباه حکومت حزب کارگر ،تعیین یک مدت زمان کوتاه برای این موضوع بود.

وزیر خارجه آمریکا به صحبت‌های همتای انگلیسی خود درباره دیدارش با محمدرضا شاه پهلوی اشاره می‌کند و می‌گوید: شاه ایران در دیدار خود با داگلاس هوم شدیدا بر روی موضع خود برای در دست گرفتن کنترل سه جزیره تنب بزرگ و کوچک و ابو‌موسی پافشاری کرده و از موضع خود کوتاه نمی‌آید. داگلاس هوم معتقد است که شاه ایران اگر از طریق دیپلماتیک نتواند به اهداف خود در این راستا دست پیدا کند مطمئنا به زور متوسل می‌شود.

راجرز در رابطه با پافشاری برای حضور انگلیس در منطقه با اشاره به صحبت‌های داگلاس هوم می‌گوید: آنها معتقدند بریتانیا نظارت مستقیم بر شرایط منطقه دارد ولی تنها حضور مشهود آنها در منطقه به صورت دریایی خواهد بود.بعلاوه وزیر خارجه بریتانیا می‌گوید که حداکثر تا 6 ماه پس از مدت زمان تعیین شده برای خروج نظامی از منطقه خلیج فارس، نیرو های انگلیسی در آنجا حضور خواهند داشت.

در خلال سال‌های 5 -1964 ایران شاهد افزایش فعالیت‌های اعراب در سواحل خلیج فارس بود،ولی حضور نظامی انگلیس در منطقه و نیز بندر عدن تا اندازه‌ای ترس ایران را کاهش می‌داد.در نوامبر 1967،‌ نیروهای انگلیسی پیرو جنگ‌های داخلی یمن از بندر استراتژیک عدن( نزدیک باب المندب و جنوب دریای سرخ )‌ خارج شدند. انگلستان پس از خروج از عدن(‌یمن جنوبی)‌ ،‌نیروهایش را به بحرین منتقل کرد و بدین ترتیب پس از عدن،‌مجمع الجزایر ثروتمند و سوق الجیشی بحرین به عنوان پایگاه مهم انگلستان در شرق سوئز و خلیج فارس که مهم‌ترین مرکز انرژی جهان می‌باشد،مطرح شد. مدتی بعد در ژانویه 1968 ،‌پس از اینکه انگلستان اعلام کردکه نیروهایش را تا پایان سال 1971 از شرق سوئز خارج خواهد کرد،‌ دولت ایران از این تصمیم استقبال و اعلام کرد که از حق حاکمیت خود بر بحرین منصرف نشده است. سپس،‌ با طراحی و هدایت انگلستان قرار شد فدراسیونی متشکل از 9 شیخ‌نشین جنوب خلیج فارس و از جمله بحرین در قالب یک کشور واحد پس از خروج نیروهای انگلیسی از منطقه تشکیل شود. شیخ بحرین با ابراز ناخشنودی از خروج نیروهای انگلیسی ‌و ادعای مالکیت ایران بر بحرین آن را یک مشکل امنیتی برای آینده مجمع الجزایر دانست و بنابراین حل این مشکل را پیوستن بحرین به فدراسیون یاد شده دانست .