تجزیه خوزستان؛ هدف ناکام صدام در جنگ

۱- درباره اهداف عراق از حمله به ایران تاکنون نظرات مختلفی در منابع داخلی و خارجی منتشر شده است. در عین حال نظر به اینکه با وجود سقوط صدام، تاکنون هیچ‌گونه سند رسمی در این زمینه منتشر نشده است، لذا ارزیابی اهداف عراق همچنان در چارچوب اظهارات مقامات رسمی و اقدامات نظامی - امنیتی عراق، مهم‌تر از آن تحت تاثیر تفسیر و گمانه‌زنی رسانه‌های داخلی و خارجی قرار دارد. در عین حال اهداف عراق در چهار سطح قابل تعریف است:

- سطح اول؛ لغو قرارداد ۱۹۷۵ الجزایر در چارچوب اختلافات سیاسی و حقوقی ایران و عراق.

- سطح دوم؛ تجزیه خوزستان در چارچوب سیاست‌های امنیتی و منطقه‌ای عراق.

- سطح سوم؛ براندازی نظامی در چارچوب سیاست‌های جهانی و منطقه‌ای، علیه انقلاب مردمی و اسلامی ایران.

- سطح چهارم؛ رهبری جهان عرب در منطقه در چارچوب جاه‌طلبی صدام و سیاست‌های منطقه‌ای حزب بعث عراق، همچنین تلاش برای دسترسی به شمال خلیج فارس.

۲- درباره اهداف عراق برای براندازی نظام، برای نخستین بار «ستاد هشدارهای استراتژیک» شورای امنیت ملی آمریکا طی یادداشتی در شهریور سال ۱۳۵۸ نوشت: «شواهد دلالت بر این دارند که عراق احتمالا طرح آغاز حرکت نظامی عظیمی به ‌سوی ایران را با هدف برانداختن حکومت [امام] خمینی دارد.» (مارک گازیوروسکی - ترجمه بهرنگ رجبی - مجله اندیشه پویا - شماره ۵- دی و بهمن ۹۱ - ص ۶۳)

۳- درباره اهداف عراق برای تجزیه خوزستان خبرنگار روزنامه النهار پس از اتمام جنگ، با اشاره به مصاحبه مطبوعاتی صدام حسین که با لباس نظامی برای شرکت در کنفرانس مطبوعاتی بود، می‌گوید: احساس قدرت از چشمان و لبخندهایش فوران می‌کرد، چرا که ارتش بعث بر گوشت و پوست ایرانی‌ها در دوران حکومت انقلاب اسلامی تاخته بود. به این فکر می‌کردم که چگونه آیت‌الله (امام) خمینی با ۸ سال جنگ که تا زمان نوشیدن جام زهر حاضر به قبول آتش‌بس نشد، این قدرت صدامی را به استحاله می‌کشاند؟ وقتی یکی از روزنامه‌نگاران از صدام حسین درباره آینده ایران پرسید، گفت که آن را «ملت ایران» تعیین می‌کنند و سپس صدام حسین از رویاپردازی تجزیه ایران و از بین بردن خطر یک‌بار برای همیشه سخن گفت. (غسان الشربل، روزنامه‌نگار مشهور لبنانی و سردبیر روزنامه الحیات - کتاب صدام از اینجا عبور کرد - ترجمه سایت دیپلماسی ایرانی)

۴- ﺍﺭﺗﺶ ﻋﺮﺍﻕ ﺑﺮﺍﻯ ﺗﺼﺮﻑ ﻭ ﺟﺪﺍﺳﺎﺯﻯ ﺧﻮﺯﺳﺘﺎﻥ ﺍﺯ ﺍﻳﺮﺍﻥ، ﺳﻪ محور اصلی ﺭﺍ ﺑﺮﺍﻯ ﭘﻴﺸﺮﻭﻯ، با تمرکز بر سه نقطه استراتژیک ﺩﺭ ﺍﻳﻦ ﺍﺳﺘﺎﻥ، ﺍﻧﺘﺨﺎﺏ ﻛﺮﺩﻩ ﺑﻮﺩ:

- ﻣﺤﻮﺭ علی ﻏﺮبی، ﻋﻴﻦ ﺧﻮﺵ، ﻛﺮﺧﻪ، ﺩﺯﻓﻮﻝ، به‌ منظور ﺗﺼﺮﻑ ﺩﺯﻓﻮﻝ ﻭ ﺍﻧﺪیمشک، با استفاده از لشکر دهم زرهی و لشکر یکم پیاده مکانیزه.

- بصره، ﺗﻨﻮﻣﻪ، ﻛﻮشک، ﺟﻔﻴﺮ، ﺍﻫﻮﺍﺯ به‌ منظور ﺗﺼﺮﻑ ﺍﻫﻮﺍﺯ، با استفاده از لشکر نهم زرهی و بخشی از لشکر پنجم پیاده مکانیزه.

- ﻣﺤﻮﺭ ﺑﺼﺮﻩ، ﺗﻨﻮﻣﻪ، ﺷﻠﻤﭽﻪ، ﺧﺮﻣﺸﻬﺮ ﻭ ﺁﺑﺎﺩﺍﻥ، به‌ منظور ﺗﺼﺮﻑ ﺧﺮﻣﺸﻬﺮ ﻭ ﺁﺑﺎﺩﺍﻥ، با استفاده از لشکر سوم زرهی و واحدهایی از لشکرهای ششم زرهی و پنجم پیاده مکانیزه و واحدهایی از لشکر ۱۱ پیاده، همچنین گردان‌های نیروی مخصوص.

ﺑﺪﻳﻬﻰ ﺍﺳﺖ ﻛﻪ ﺍﮔﺮ ﻧﻴﺮﻭﻫﺎﻯ ﻋﺮﺍﻗﻰ ﻣﻮﻓﻖ می‌شدند ﺩﺭ ﺍﻳﻦ ﺳﻪ ﻣﺤﻮﺭ ﺑﻪ ﺍﻫﺪﺍﻑ ﺧﻮﺩ ﺩﺳﺖ ﭘﻴﺪﺍ ﻛﻨﻨﺪ، ﺩﺭ ﻭﺍﻗﻊ ﻫﺪﻑ ﻧﻬﺎﻳﻰ ﻛﻪ ﺍﺷﻐﺎﻝ ﻛﺎﻣﻞ ﺧﻮﺯﺳﺘﺎﻥ ﻭ ﺟﺪﺍﺳﺎﺯﻯ ﺍﻳﻦ ﺍﺳﺘﺎﻥ ﺑﻮﺩ، ﺑﻪ ﻃﻮﺭ ﻛﺎﻣﻞ ﻣﺤﻘﻖ می‌شد.

ﻻﺯﻡ ﺑﻪ ﻳﺎﺩﺁﻭﺭﻯ ﺍﺳﺖ ﻛﻪ ﺍﺭﺗﺶ ﻋﺮﺍﻕ، ﺁﻓﻨﺪ ﭘﺸﺘﻴﺒﺎﻧﻰ ﺧﻮﺩ ﺭﺍ ﺩﺭ ﺟﺒﻬﻪ ﻏﺮﺏ ﻗﺮﺍﺭ ﺩﺍﺩﻩ ﺑﻮﺩ ﺗﺎ ﺍﺯ ﺍﻳﻦ ﻃﺮﻳﻖ ﺑﺨﺶ عمده‌ای ﺍﺯ ﻧﻴﺮﻭﻫﺎﻯ ﻣﺪﺍﻓﻊ ﺟﻤﻬﻮﺭﻯ ﺍﺳﻼﻣﻰ ﺍﻳﺮﺍﻥ ﺭﺍ ﺩﺭ ﺍﻳﻦ ﺟﺒﻬﻪ ﺩﺭﮔﻴﺮ ﺳﺎﺯﺩ. ﺍﻣﺎ ﺩﺭ ﻫﺮ ﺳﻪ ﻣﺤﻮﺭ ﺧﻮﺯﺳﺘﺎﻥ، ﻧﺒﺮﺩﻫﺎ ﻭ مقاومت‌هایی ﺻﻮﺭﺕ ﮔﺮﻓﺖ ﻛﻪ ﺩﺭ ﻧﺘﻴﺠﻪ ﺁﻥ ﺍﺭﺗﺶ ﻋﺮﺍﻕ ﺩﺭ هیچ‌ یک ﺍﺯ ﺁﻥ ﻣﺤﻮﺭﻫﺎ ﺑﻪ ﺍﻫﺪﺍﻑ ﺧﻮﺩ ﺩﺳﺖ ﻧﻴﺎﻓﺖ. (مقاله سردبیر- مهر ۸۹ - مجله صف - شماره ۳۵۹ - ویژه‌نامه سی‌امین سالگرد آغاز دفاع مقدس - ص ۸)

۵- بررسی محورهای تهاجم و پیشروی عراق در خوزستان، از این جهت اهمیت دارد که؛ در صورت تجزیه خوزستان، اهداف سیاسی عراق از حمله به ایران تأمین و با تجزیه خوزستان، قرارداد ۱۹۷۵ الجزایر در عمل خنثی و بی‌خاصیت می‌شد:

- ارتش عراق با پیشروی در غرب کرخه و تهدید جاده اهواز - اندیمشک، به روایت عراقی‌ها؛ پس از پنج روز به غرب رودخانه کرخه رسید و خوزستان را از شمال استان تهدید کرد.

- ارتش عراق از محور بستان - سوسنگرد و از جنوب غربی اهواز، به ۱۵ کیلومتری شهر رسید، چنانکه با شلیک خمپاره شهر و بازار اهواز را تهدید می‌کرد.

- اشغال خرمشهر در سوم آبان و محاصره آبادان پس از عبور از رودخانه کارون در ۱۹ مهر، منطقه شمال رودخانه اروند و بخشی از موضوع منازعه را که با قرارداد ۱۹۷۵ الجزایر حل و فصل شده بود، در کنترل عراق قرار داد.

۶- با وجود اظهارات درباره برخی ارزیابی‌ها از مقاصد عراق برای جنگ علیه ایران و اظهارات مقامات عراقی و منابع داخلی و خارجی، به نظر می‌رسد عراق از نظر سیاسی و نظامی، حتی با فرض تجزیه خوزستان، برای براندازی نظامی برآمده از یک انقلاب مردمی و دینی ناتوان بود. با این توضیح، آنچه به‌ عنوان اهداف عراق از حمله به ایران می‌توان مورد تأکید قرار داد، تجزیه خوزستان و لغو قرارداد ۱۹۷۵ الجزایر است. بدیهی است عراق در صورت دستیابی به این اهداف، از موقعیت منطقه‌ای مطلوب برخوردار می‌شد و نظام انقلابی ایران از نظر سیاسی و امنیتی تضعیف و دستخوش چالش‌های بنیادین می‌شد.

۷- با وجود اینکه تنها پس از هفت روز از پیشروی ارتش عراق، به گفته برادران ارتش مساحتی بالغ بر ۱۵ هزار کیلومتر از خاک ایران اشغال شد، اما مشارکت مردم و واکنش همه‌جانبه ارتش در دفاع، پیامدهای جنگ را با تأمین ثبات سیاسی، مهار کرد. کارکرد اولیه جنگ، به‌مثابه یک شوک غافلگیرکننده نظامی، بیشتر سیاسی - اجتماعی بود. به همین دلیل جامعه ایران ضمن حفظ موجودیت نظام سیاسی برآمده از انقلاب، نتایج و پیامدهای جنگ و اشغال نظامی را خنثی و از تأمین اهداف سیاسی عراق از جنگ، مبنی بر تجزیه خوزستان و لغو قرارداد ۱۹۷۵ الجزایر، جلوگیری کردند.