انتشار آنلاین آرشیو مطبوعات ایران

تاریخ ایرانی: روزنامه‌ها و نشریات ایران که برای سال‌ها دسترسی به آن‌ها مشکل بود به صورت دیجیتال گردآوری شدند. دانشگاه منچستر یکی از معتبرترین موسساتی است که تاریخ ایران را به صورت دیجیتال ثبت و نگهداری می‌کند.

مطالعات خاورمیانه از سال ۱۸۵۱ در این دانشگاه تدریس شده و تاریخ ایران نیز از اواخر قرن نوزدهم بخشی از این برنامه بوده است. هدف از تدارک این مجموعه یاری رساندن به دانشجویان و محققان در زمینهٔ تاریخ مدرن و معاصر ایران است و دسترسی به وقایع تأثیرگذار در تاریخ ایران را تسهیل می‌کند. این روزنامه‌ها و نشریات دیدگاه منحصر به فردی درباره وقایع تاریخی و پیامدهای آن دارند، وقایعی چون کودتای ۱۹۵۳، انقلاب ۱۹۷۹ و «بهار تهران» ۲۰۰۲-۱۹۹۹.

تفاوت این مجموعه در چیست؟

کتابخانه‌های اصلی بریتانیا که منابع مهمی از خاورمیانه را در اختیار دارند به طور نظام‌مند به جمع‌آوری نشریات و روزنامه‌های ایران نپرداخته‌اند. کتابخانه‌‌های بریتانیا که در بخش خاورمیانه قدمت دارند همچون کتابخانهٔ بریتانیا، آکسفورد، کمبریج، سواز، اکستر، دورهام و سنت‌اندروز، فقط عناوین آکادمیک استاندارد را در اختیار دارند و اکثریت این مجموعه را رساله‌ها و ویژه‌نامه‌های منتشر شده در داخل ایران تشکیل می‌دهند.

محققین داخل بریتانیا که به دنبال نشریات ایرانی هستند باید سفرهای پرهزینه‌ای را به ایالات متحده، ایران و یا برخی کتابخانه‌های اروپایی متقبل شوند و یا به مجموعه‌های خصوصی مراجعه کنند. این پروژه قصد دارد تا این کمبود را جبران کند و به این منظور مجموعه‌ای از نشریاتی که پیش از این به ندرت در کتابخانه‌های بریتانیایی موجود بودند را به صورت آنلاین و رایگان در دسترس همگان قرار دهد.

در این پروژه، کلکسیون تقریباً کاملی از مجموعه‌های نایاب موجود هستند که پیش‌تر در خارج از ایران به نمایش درنیامده‌اند. ساعت‌های بسیاری صرف شد تا این اَبَرداده‌ها به نحوی جمع‌آوری شوند تا مخاطب بتواند با ارائهٔ نام روزنامه و تاریخ مورد نظر به جستجو بپردازد.

محتوای این مجموعه چیست؟

تاکنون ۲۳ عنوان روزنامه و نشریهٔ کمیاب (بالغ بر ۱۲ هزار صفحه) به صورت دیجیتال در دسترس قرار گرفته‌اند، اخبار روزمره از زمان کودتای ۱۹۵۳ و سرنگونی نخست‌وزیر محمد مصدق، انقلاب ۱۹۷۹ و دورهٔ اصلاحات رئیس‌جمهور محمد خاتمی در فاصلهٔ سال‌های ۱۹۹۹ تا ۲۰۰۲ در این مجموعه پوشش داده شده‌اند.

برخی از نشریات گردآوری شده:

آیندگان (۱۶۵ شماره)
خاک و خون (۴۶ شماره)
رستاخیز (۱۵۰ شماره)
تهران مصور (۲ جلد)
کیهان (۱۰ جلد)

امید آن می‌رود که این مجموعه رشد و گسترش یابد تا دسترسی دانشجویان و محققین به منابع آسان‌تر گردد. این امر با همکاری دیگر مؤسسات تحقیقاتی میسر خواهد شد.


ایران در دههٔ ۱۹۵۰

روزنامه‌ها و نشریات این دوره به ما اجازه می‌دهند تا با بینشی نو به یکی از مهم‌ترین دوران تاریخ مدرن ایران بنگریم. به قدرت رسیدن نخست‌وزیر ملی‌گرای ایران، محمد مصدق به ملی شدن صنعت نفت در سال ۱۹۵۱ انجامید، صنعتی که از سال ۱۹۰۸ در اختیار بریتانیا قرار داشت. این دوره با مشارکت پرشور اجتماعی در سیاست همراه شد، از تظاهرات ماه جولای ۱۹۵۲ در پشتیبانی از مصدق و برنامهٔ ملی‌گرایی که توسط دولت او به راه افتاده بود تا زمان سرنگونی دولتش در جریان کودتای آگوست ۱۹۵۳.

نفت ایران در طی جنگ جهانی دوم برای بریتانیا اهمیت حیاتی یافت و این نخستین دلیل برای اشغال ایران توسط شوروی و انگلیس در سال ۱۹۴۱ بود. با آغاز جنگ سرد در شمال ایران در سال ۱۹۴۶-۱۹۴۵، و در پی نزاعی که پس از تلاش شوروی برای دستیابی به قراردادهای انحصاری با کشور همسایه‌اش یعنی ایران پدید آمد، بریتانیا تصمیم گرفت تا کنترل منابع انرژی ایران را به طور کامل در دست بگیرد و از ثروت به دست آمده توسط کمپانی نفت ایران و انگلیس بهرهٔ کامل ببرد.
 

دوران مصدق همچنین با اوج شکوفایی حزب توده همزمان شد، سازمان سیاسی طرفدار مسکو که بلافاصله پس از اشغال ایران توسط شوروی در سال ۱۹۴۱ پدید آمد. با گذر زمان و افزایش محبوبیت و تأثیرگذاری حزب توده نزد مردم، بریتانیا دولت آیزنهاور و ترومن در واشنگتن را متقاعد کرد که مصدق فردی دست‌نشانده است و قصد دارد تا ایران را به سمت بلوک شرق منحرف کند.

حزب توده نیز برای تاثیرگذاری سیاسی میان مردم مجبور به رقابت با دیگر گروه‌های سیاسی اپوزیسیون بود. بخشی از این رقابت‌ها در مطبوعات ملی به چشم می‌آیند. هر کدام از این گروه‌های اپوزیسیون نیز روزنامه‌ها، هفته‌نامه‌ها و ماهنامه‌های مختص به خودشان را منتشر می‌کردند. حکومت هنوز دست به سانسورهای سرسختانه نزده بود و مطبوعات سرزنده و پرهیاهو بودند تا ۱۹ آگوست سال ۱۹۵۳ که کودتا اتفاق افتاد. گردانندگان کودتا در راستای دستیابی به قدرت روزنامه‌ها و مطبوعات را توقیف کردند.

مردم ایران
نبرد زندگی و علم زندگی
ایران باستان
خاک و خون


ایران و انقلاب ۱۹۷۹

روزنامه‌ها و نشریات این دوره دیدگاه منحصر به فردی از وقایعی که به انقلاب منجر شدند و نتایج انقلاب اسلامی را در اختیارمان می‌گذارند. انقلاب ۱۹۷۹-۱۹۷۸ ایران پدیده‌ای است که هنوز نیاز به توضیح دارد. این انقلاب که بخش زیادی از آن با تظاهرات مسالمت‌آمیز انجام شد، توانست نظام شاه را با حکومتی به رهبری روحانیون و آیت‌الله خمینی جایگزین کند.
 

پیچیدگی ریشه‌های وقوع انقلاب موضوع بحث‌های آکادمیک است. اما واضح است که در دوره حکومت شاه تغییرات اساسی اجتماعی و اقتصادی در ایران پدید آمدند که بخش اعظم آن ناشی از افزایش درآمدهای نفتی بود. رشد دو برابری جمعیت با سرعت فزایندهٔ شهرنشینی همراه شد و نابرابری‌ها افزایش یافت. فشارهای اقتصادی - اجتماعی و افزایش تورم، فشار روزافزون دولت کارتر بر مسالهٔ حقوق بشر و تلاش برای کنترل نیروهای بدنام امنیتی شاه با نام ساواک، باعث شدند تا نارضایتی‌ها در سال ۱۹۷۷ به اوج خود برسند و زمینه را برای انقلاب فراهم سازند.
 

با وقوع انقلاب مطبوعات از کنترل ساواک خارج شدند و اشتیاق و پویایی زمان پیش از کودتای ۱۹۵۳ را تا حد زیادی بازیافتند. در فاصلهٔ ۱۱ فوریه ۱۹۷۹ - فرار شاه از ایران - تا پایان آن سال که به «بهار آزادی» مشهور شد چندین نشریهٔ جدید متولد شدند. این شور و سرزندگی بی‌نظیر در تاریخ ایران توسط مطبوعات این دوره به ثبت رسید: از سازمان‌های سیاسی مخالف شاه که چندین سال پیاپی سرکوب شده بودند تا اخبار روز که به شایعات می‌پرداختند و یا گرامیداشت شهدایی که در مبارزه با رژیم جان خود را فدا کرده بودند. اما عمر آزادی مطبوعات نیز کوتاه شد. در آگوست ۱۹۷۹ حکومت بار دیگر کنترل مطبوعات را در دست گرفت و روزنامهٔ مشهور آیندگان - که پایگاهی برای گروه‌های انقلابی غیراسلامی محسوب می‌شد - توقیف شد.

- آهنگر
- اندیشه‌های رستاخیز
- آیندگان
- فردوسی
- سوگند و اتحاد مردم
- جنبش
- کیهان
- مجاهد
- پیغام امروز
- راه کارگر
- راه مجاهد
- رستاخیز
- رستاخیز کارگران
- تهران مصور
- امّت


ایران در پایان دههٔ ۱۹۹۰ و آغاز ۲۰۰۰، دوران «اصلاحات» خاتمی

مطبوعات و نشریات دورهٔ اصلاحات برای درک حوادث امروز ایران نقشی کلیدی ایفا می‌کنند. انتخابات سال ۱۹۹۷ نشان داد که مردم ایران - به ویژه جوانان، زنان و روشنفکران - خواستار اصلاحات در حکومت ایران هستند و انتظاراتشان افزایش یافته است. در این دوره آزادی نسبی برقرار شد و فاصلهٔ سال‌های ۱۹۹۹-۱۹۹۷ را دورهٔ «بهار تهران» می‌نامند.
 

در روز انتخابات - دوم خرداد - جنبش سیاسی جدیدی متولد شد که با تحولات تدریجی همراه بود و بهبود روابط با غرب را به همراه داشت. عمر این خوش‌بینی چندان نبود. تشکیلات محافظه‌کار به نیروهای جدید سیاسی حمله کرده و با رهبران این جنبش با خشونت رفتار کردند. علاوه بر این، ذات آرام و محتاط خاتمی و عدم تمایل او برای بسیج نیروهای عظیم پشتیبانش باعث سرخوردگی پیروانش شد و مخالفان سیاسی‌اش از آن سود بردند.
 

مهم‌ترین میراث دوران «اصلاحات» چند صد روزنامه و نشریه‌ای است که محتاطانه و هر از چندی جسورانه به مسائلی نظیر آزادی بیان، پلورالیسم سیاسی و برقراری رابطه با ایالات متحده می‌پرداختند. در این پروژه سعی شده تا بخشی از انتشارات کلیدی دوران اصلاحات گردآوری شوند.

- راه ارانی و راه آزادی

منبع: سایت دانشگاه منچستر