کتاب لوگوهای مطبوعات دوره قاجار منتشر شد/ فرید قاسمی: تاریخ روزنامه‌نگاری ایستگاه میانی مطبوعات‌پژوهی است
به گزارش خبرگزاری مهر، نشست بررسی کتاب «لوگوهای مطبوعات دوره قاجار» عصر روز ۱۵ اردیبهشت با حضور سید فرید قاسمی، محسن احتشامی و کوروش نوروز مرادی در سرای روزنامه‌نگاران ایران واقع در بیست و پنجمین نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران برگزار شد.
قاسمی در ابتدای این برنامه گفت: در فرآیند مطبوعات‌پژوهی یک ایستگاه میانی به نام تاریخ روزنامه‌نگاری ایران داریم. این ایستگاه نه جایگاه پایانی است و نه آغازی بلکه ایستگاه میانی است. دراین باره یک سیر وجود دارد که از نام نشریات آغاز می‌شود و در ادامه به مشخصه‌های شناسنامه‌ای این زیر ساخت و سپس با نوشتن تاریخ روزنامه‌ها به تاریخ روزنامه‌نگاری می‌رسیم. با نوشتن تاریخ روزنامه‌نگاری کار تمام نخواهد شد؛ چون این کار محتوا محور است و کمتر موضوع شکل و فرم در آن اهمیت دارد. کتاب‌هایی که در این‌باره تدوین شده به جز چند درصد به تاریخ شکل‌گیری مطبوعات نپرداخته‌اند. بنابراین عمق‌بخشی به تاریخ روزنامه‌نگاری با رجوع به تک‌نگاری‌ها پیش رفته است. در این مسیر لوگو یا سرلوحه یا نامواره در اولویت قرار می‌گیرد. نامواره مطبوعات که در ایران به آن لوگو تایپ یا نام نشریه می‌گفتند نامی قراردادی بود که از دوره قاجار روی نشریات گذاشته شد.
وی افزود: به لوگو، سرعنوان و به کسی که طراحی لوگو را انجام می‌داد، سردفتر می‌گفتند و کسی که لوگو‌ها را به صورت چاپ سنگی منتشر می‌کرد، چاپ‌نویس می‌گفتند. در آن دوره برخی به صورت مرتب لوگو‌ها را در چاپخانه‌ها به صورت حروف یا طرح‌های دیگر طراحی و منتشر می‌کردند و انجام این کار به هر کسی محول نمی‌شد و نقاش‌ها و خوشنویس‌ها چنین کاری را انجام می‌دادند. نامواره‌های دوره قاجار به دو دسته تقسیم کردند اول خط نوشتانه که در آن به خط‌نوشت نام نشریه اکتفا می‌شد و دوم نام‌نگارانه بود که جزیی از طرحی بود و شکلی در آن جا می‌گرفت. در این دوره تقلید از نقاشان غربی، قرینه‌سازی‌ها، تقلید از نسخ خطی و چاپ سنگی و... شاهد هستیم.
در ادامه محسن احتشامی گفت: در این جلسه جا دارد یادی از طراحان و گرافیست‌های لوگوی مطبوعات ایران از جمله مرتضی ممیز بکنیم که جایش در این مراسم خالی است. مواد اولیه چنین کتابی بسیار زیاد است، ولی یا وقت افراد کم است یا وقت کمی برای این مواد صرف می‌شود. این کتاب که طی ۱۳ تا ۱۴ روز اخیر از وضعیت کاغذ به وضعیت فعلی آن رسیده و در حال حاضر در دسترس ماست. مطبوعات، گرافیک و چاپ سه عنصر اصلی بررسی شده در مطالب این کتاب هستند. اگر امروز رادیو، تلویزیون، روزنامه و... ابزارهای نکات و دیدگاه‌های افراد هستند، در روزگار قاجار تنها روزنامه‌ها این مسوولیت را به عهده داشتند و گرافیست و طراحی لوگو کمک زیادی به روزنامه‌ها کردند. ۳ تا ۴ نشریه دوران قاجار هستند که لوگویشان طراحی عصر دارد و لوگوی بقیه نشریه‌ها با ساختار سنتی و خوش‌نویسی طراحی شده است که تصویرسازی زیادی در آن‌ها وجود دارد و بیانگر دیدگاه‌ها و نگرش گردانندان آن نشریه بوده است. از طراحان لوگوهای آن دوره تنها چند اسم باقی مانده است و باقی این هنرمندان گمنام هستند.
وی افزود: در کتاب «لوگوی مطبوعات دوران قاجار» ۵۰۰ لوگو با بیش از ۶۰۰ طراحی معرفی شده است که فکر می‌کنم مطبوعات دوران قاجار تنها در روزنامه بوده؛ در حالی که در آن زمان بیش از هزار نشریه منتشر می‌شدند که هنوز اطلاعات مربوط به آن‌ها جمع‌آوری نشده است. در طراحی بیشتر لوگو‌ها به حروف و ساختار گرافیکی توجه می‌شد و وقتی که به طراحی سفارش طراحی لوگوی یک روزنامه را می‌دادند بیشتر چنین طرح‌هایی به ذهنش خطور می‌کرد.
در ادامه کوروش نوروز مرادی گفت: ۱۰ سال پیش که مسوولیت آرشیو کتابخانه مجلس را به عهده داشتم آقای احتشامی برای آماده کردن کتابش باید از مسیر آرشیو کتابخانه مجلس می‌گذشت. کتابخانه مجلس یکی از ۴ آرشیو اسناد بزرگ کشور است. قرار بر این شد که من تصاویر لوگو‌ها را آماده کنم و به دست ایشان برسانم. دوستانمان هم در ۴۰ کتابخانه سراسر کشور به ما کمک کردند. آقای احتشامی به ۱۰۰۰ نشریه اشاره کرد. طبق فهرستی که آقای قاسمی به ما ارائه داد ۹۸۵ عنوان نشریه فارسی زبان در ایران ۱۳۰ نشریه فارسی زبان در خارج نیز منتشر می‌شده است. این باعث شد تا من به گم‌شدگی دانش در زمینه آرشیو اسناد نشریه‌های کشور و تاریخ مطبوعاتمان پی ببرم. ما توانستیم از آرشیو‌های بزرگ داخل و خارج کشور ۵۰۰ نشریه را پیدا کنیم، اما این فاجعه است که ۱۵۰ سال از تاریخ مطبوعات ما می‌گذرد و هنوز نصف نشریات تاریخ آن روز را در آرشیومان نداریم. به همین دلیل است ایرانیان فرهنگ جمع‌آوری اسناد را ندارد.
وی در ادامه گفت: با نفوذی که در کتابخانه مجلس داشتم، توانستم تصاویر در اختیارم را به آقای احتشامی برسانم. هر سند و نسخه‌ای که پیدا می‌کردم، نسخه‌ای از آن به آرشیو آقای احتشامی می‌رفت و بالاخره بعد از ۱۰ سال کتاب لوگوهای دوران قاجار منتشر شد، اما ظاهراً آقای احتشامی می‌خواست این کار را ۱۰ سال دیگر ادامه دهد و من جلوی ایشان را گرفتم و گفتم این کار باید یک جایی قطع شود، چون هر روز که جلو می‌رویم یک نشریه جدید پیدا می‌شود.
نظر شما :