ستیز ارزش‌ها در میانه میدان/ تندیس شاه اسماعیل صفوی نماد شهر اردبیل می‌شود؟
این پیشنهاد در ادامه فعالیت‌های اخیر شهرداری اردبیل برای ایجاد و نصب تندیس و المان‌های مختلف شهری مطرح شده است؛ فعالیت‌هایی که به گفته شهردار طی سال جاری اعتباری بالغ بر ۳۰ میلیارد ریال برای آن هزینه شده است. در جریان این فعالیت‌ها تندیس‌هایی از چهره‌ها و مفاخر شهر در نقاط مختلف اردبیل از جمله ورودی‌های شهر نصب شده که از آن جمله می‌توان به تندیس سردار شهید لشکر ۳۱ عاشورا مهدی باکری و تندیس روحانیون شهید اردبیل اشاره کرد.
شهردار اردبیل که نهاد تحت امرش پیشنهاد طراحی و ساخت دو نماد تازه را ارائه داده است، گفته این دو المان شهری قرار است در میادین ورودی شهر قرار بگیرند. صدیف بدری این میادین را «وحدت» و «ایثار» نام برده و گفته «این میادین ورودی‌های شمال و غرب استان به شمار می‌روند و با طراحی دو تندیس می‌توانیم در این دو میدان فضای مناسب و قابل قبولی را شکل دهیم.»
از قضا پیشنهاد اخیر شهرداری، از سوی اعضای شورای شهر اردبیل هم مورد توجه قرار گرفته و پیشنهادهایی هم برای ساخت تندیس‌های نمادین مطرح شده است. در جلسه شورای شهر اردبیل که به منظور بررسی پیشنهاد شهرداری تشکیل شده بود، یکی از اعضای شورای شهر اردبیل در سخنانی با یادآوری اینکه در دو میدان ایثار و وحدت تغییرات ترافیکی و طرح‌های جدیدی اجرا نمی‌شود، ساخت المان و تندیس شهری را ضروری دانست. علیرضا دباغ عبداللهی با بیان اینکه در بسیاری از کشورها میادین مشخص مانند میدان فرش شکل می‌گیرد تا فعالان این هنر - صنعت در آن حاضر شده و حتی کسب درآمد کنند، گفت: «ما در شهر اردبیل به میادینی نیاز داریم تا در کنار حفظ هویت و تاریخ و قدمت اردبیل مردم با حضور در آن فضا‌ها برخی احساس نیاز خود را رفع کنند.» او تصریح کرد: «با طرح این موضوع و گذاشتن مسابقه برای طراحی این المان شهری ضرورت دارد خود مردم در این زمینه اظهار نظر کنند.»
دیگر عضو شورای شهر اردبیل نیز در این جلسه با بیان اینکه نباید افتخار‌آفرینان عصر حاضر را نیز فراموش کنیم، گفت: «شایسته است یکی از میادین شهر به نام سرداران شهید و یا خلبانان جان بر کف نامگذاری شود چرا که ما با این نامگذاری در حقیقت هویت اصیل معاصر خود را حفظ می‌کنیم.» جواد قرآن‌نویس با تجلیل از یاد و خاطره شهدا به ویژه خلبانان اردبیلی، خواستار ساخت و نصب تندیس «شهید جدی» به همراه ماکت هواپیمای او در یکی از میادین شهر شد.
جالب‌ترین پیشنهاد را اما نادر فرزانه، خزانه‌دار شورای اسلامی شهر اردبیل مطرح کرد. پیشنهادی بحث‌برانگیز که بار دیگر نام شاه اسماعیل صفوی بنیانگذار سلسله صفوی را به میان آورد. فرزانه در این جلسه با بیان اینکه «شاه اسماعیل صفوی می‌تواند نماد در خور شأنی در اردبیل باشد»، گفت: «می‌توان برای نصب تندیس اسب و شمشیر شاه اسماعیل به عنوان نماد شهری در میادین اردبیل نیز اندیشید.» او اضافه کرد: «با توجه به اینکه شاه اسماعیل در اردبیل حکومت می‌کرده است، نصب نماد شاه اسماعیل می‌تواند هویت تاریخی اردبیل را احیا کند.»
فرزانه نصب مجسمه شاه اسماعیل را مرتبط با هویت تاریخی اردبیل دانست و تاکید کرد: «بر خلاف دیگر استان‌ها که قهرمانان اساطیری خود را تکریم کرده‌اند ما هنوز از بزرگان واقعی خود غفلت کرده‌ایم و تاکنون نتوانسته‌ایم در این زمینه کار شایسته‌ای انجام دهیم. باید نمادهایی در شهر نصب شود که در حافظه مردم و مسافران ماندگار باشد.»
از نمادستیزی تا نمادسازی
انتشار خبر پیشنهاد عضو شورای شهر اردبیل برای نمادسازی از شاه اسماعیل صفوی بار دیگر موضوع استفاده از نمادهای تاریخی در میادین شهری را زنده می‌کند. موضوعی که همین چند ماه قبل بر سر بودن یا نبودن مجسمه آریوبرزن، سردار ایرانی در یکی از میادین اصلی یاسوج جنجال به پا کرد. وقتی به گفته دادستان یاسوج «نیروهای ارزشی گفتند سزاوار است که به جای تندیس آریوبرزن که نماد عصر اشکانیان است از نمادهای اسلامی و ارزشی استفاده شود.»
ابراهیم عبدالی، رییس شورای شهر یاسوج، همان زمان در گفت‌وگو با «تاریخ ایرانی» تاکید کرده بود: «به دستور سپاه پاسداران این مجسمه باید از میدان شهر حذف شود اما شورای شهر سعی دارد با توجه به مسائل قانونی و البته نظر مردم فکری برای این مجسمه بکند.» عبدالی افزوده بود: «این مجسمه برای شهر یاسوج به مساله‌ای امنیتی تبدیل شده است و به هیچ وجه تخریب نمی‌شود، به همین دلیل شورای شهر و شهردار یاسوج با همکاری دادستانی و شورای تامین استان تصمیم به جابجایی این مجسمه گرفته‌اند.»
راز اینکه چطور یک مجسمه که بخشی از تاریخ ایران را نمایندگی می‌کند می‌تواند به معضلی امنیتی تبدیل شود را می‌توان در سخنان حسین ایمانی جاجرمی، جامعه‌شناس جست‌وجو کرد که همان زمان در مقاله‌ای نوشت: «نصب و برداشتن مجسمه آریوبرزن در شهر یاسوج و رویدادی مشابه در شهر ساری در مورد مجسمه آرش کمانگیر حکایت از یک مساله بنیادی در کشور دارد و آن ستیز میان ارزش‌های مختلف است.»
سال ۱۳۹۰ با اخباری مبنی بر دزدیده شدن مجسمه‌های شهری در تهران و برخی دیگر از شهرهای ایران آغاز شد. مجسمه‌هایی که علاوه بر ارزش نمادین خود میلیون‌ها تومان قیمت‌گذاری می‌شدند. تندیس‌هایی که اکثراً به نویسندگان، شعرا و مفاخر ایرانی تعلق داشت. مدتی بعد فیلم و عکس‌هایی منتشر شد که نشان می‌داد مجسمه‌های اسب‌ها و سواران هخامنشی میدان امام ساری، پس از برچیده شدن، تخریب شده و در مکانی مخروبه و در کنار کامیون‌های حمل زباله، به بد‌ترین شکل ممکن رها شده‌اند. حذف نقاشی‌های شاهنامه از روی دیوارهای اطراف میدان فردوسی مشهد هم نمونه دیگری بود از وقایعی که وجود چنین ستیزه‌ای میان ارزش‌ها را به اثبات می‌رساند.
اما ستیز میان ارزش‌ها اگر تا پیش از این به حذف و جابجایی تعدادی از مجسمه‌ها و تخریب برخی دیگر از نمادهای تاریخی منجر می‌شد، حالا به نظر می‌رسد به جایی رسیده که بحث از نصب مجسمه‌های تازه و نمادسازی‌های جدید است. شاه اسماعیل صفوی نمادی از نوعی تفکر و بینش است. تفکری که این روزها هوادارانی هم در دولت دارد. تا آنجا که رییس دولت دهم معتقد است میان دولت شاه اسماعیل با انقلاب اسلامی پیوندهایی ناگسستنی وجود دارد که می‌توان انقلاب اسلامی را در امتداد حکمرانی صفویان تعریف کرد.
احمدی‌نژاد و شاه اسماعیل
محمود احمدی‌نژاد تیرماه امسال در جریان سخنرانی در مراسم جشن ثبت جهانی مجموعه شیخ صفی‌الدین اردبیلی، با بیان اینکه «در دوره صفویه مردم راحت و آزاد بودند و روابط خوبی میان مردم و حکومت برقرار بوده»، گفت: «شاه اسماعیل نمایندگی از حقیقت دین و دفاع از رسالت را برعهده گرفت، ستون‌هایی را مستحکم و راهی را آغاز کرد که پس از گذشت بیش از چهارصد سال، انقلاب اسلامی در ادامه و برای تکمیل آن به وقوع پیوست.»
او سلسله‌های قاجار و پهلوی را بی‌افتخار‌ترین و ذلیل‌ترین حکومت‌های تاریخ ایران دانست و افزود: «این دو حکومت هیچ افتخاری را به نام خود ثبت نکردند و همه آن دوران جز ذلت، عقب‌نشینی، وادادگی و پذیرش حقارت نبوده است. انسان‌های کوچک و پست در این مقطع آمدند و در غفلتی تاریخی زمام یک ملت را به دست گرفتند و بیش از دشمن، ملت را کوبیدند. این‌ها از عظمت صفویه ناراحت بودند و از مقایسه خود با آن احساس حقارت می‌کردند به همین خاطر برای تحقیر و تخریب آن برنامه‌ریزی کردند.»
احمدی‌نژاد با بیان اینکه «در دوره صفویه مردم راحت و آزاد بودند و روابط خوبی میان مردم و حکومت برقرار بوده»، گفت: «پهلوی، قاجار و استعمارگران غربی با هم دوران صفویه را به شکل مشترک کوبیده‌اند، چرا که از این دوره آسیب دیدند. امروز که غبار‌ها خوابیده است و می‌توان بدون هیچ تعصب، نگرانی و فشاری تاریخ را مطالعه کرد، می‌فهمیم چه خدمت بزرگی در دوره صفویه به بشریت شده است.»
جدال ارزش‌ها؛ پرده دوم
این سخنان هرچند به اندازه روایت‌های چند سال اخیر رییس دولت درباره کوروش هخامنشی مورد انتقاد و بحث قرار نگرفت اما باز هم بسیاری از ناظران آن را نشانه نوعی رویکرد فرهنگی در دولت دانستند که مبتنی بر احیای بحث‌های دیرینه و دنباله‌دار درباره نسبت میان ارزش‌های ایرانی و اسلامی است. بحث‌هایی که گاه آنچنان بالا گرفته که آریوبرزن سردار ایرانی نیز در میانه نزاع، قربانی آن شده است.
به هر ترتیب چنانچه پیشنهاد نادر فرزانه مورد تصویب نهایی قرار گیرد، شاه اسماعیل صفوی نمادی خواهد شد برای شهر اردبیل. نمادی که از همین حالا به نظر می‌آید به واسطه شخصیت چندوجهی شاه اسماعیل و برخی از وقایع دوران حکومت او از یک سو و واکنش‌هایی که در فضای مجازی ذیل اخبار طرح این پیشنهاد در سایت‌های مختلف به چشم می‌خورد از سوی دیگر، می‌تواند بحث‌برانگیز باشد. گویی ستیز نمادها و ارزش‌ها در میادین شهر پایانی ندارد.
منابع:
دو میدان اردبیل صاحب تندیس ماندگار می‌شود، جوان‌آنلاین، ۱۰ اسفند ۱۳۹۰
هزینه ۳۰ میلیارد ریالی برای نصب المان‌های مختلف در شهر اردبیل، خبرگزاری مهر، ۶ اسفند ۱۳۹۰
تندیس فرمانده لشکر عاشورا رونمایی شد، خبرگزاری فارس، ۱۲ آذر ۱۳۹۰
احمدی‌نژاد: انقلاب اسلامی، ادامه راه شاه اسماعیل صفوی است، ایسنا، ۲۷ تیر ۱۳۹۰
غوغای مجسمه‌ها، پرونده ویژه تاریخ ایرانی به بهانه حذف تندیس آریوبرزن از میدان یاسوج، مهر ۱۳۹۰
در همین باره بخوانید:
نظر شما :