سینما رکس؛ حمله تروریستی که تاریخ ایران و جهان را تغییر داد
نویسنده: سباستین روبلین / ترجمه: شیدا قماشچی
تاریخ ایرانی: آن چیزی که باید به خاطر بیاوریم: ما هرگز نخواهیم دانست که چه اتفاقی افتاد، می‌دانیم که در ۱۹ آگوست ۱۹۷۸ [۲۸ مرداد ۱۳۵۷] یک حملهٔ وحشتناک تروریستی ضد مردم ایران صورت گرفت. این حملهٔ مرگبار چنان میراثی از رنج و وحشت از خود به جا گذاشت که نه تنها تاریخ ایران، بلکه خاورمیانه و آمریکا را نیز تغییر داد.
ساعت ۹ شب روز ۱۹ آگوست ۱۹۷۸، چهار مرد وارد لابی سینما رکس آبادان شدند. سینما سهیلا که در مجاورت آن قرار داشت تعطیل بود و آن‌ها به اجبار به رکس رفتند. پس از خوردن چند سیخ کباب وارد سینما شدند.
شبی که قرار بود یک شب تفریحی ساده باشد به یکی از مرگبارترین حملات تروریستی و نقطهٔ عطفی در تاریخ خاورمیانه تبدیل شد. آن شب ۷۰۰ نفر به سینما رکس رفتند تا فیلم «گوزن‌ها» را تماشا کنند. گوزن‌ها فیلمی درام به کارگردانی مسعود کیمیایی محصول سال ۱۹۷۴ بود.
گوزن‌ها داستان مردی فراری را روایت می‌کرد که از ترس پلیس به خانهٔ دوستش - که در دبیرستان جوانی ممتاز بود - پناه می‌برد و او را معتادی ترحم‌برانگیز می‌یابد.
فیلم نشان‌دهندهٔ فقر و ناامیدی ایرانیان بود و خشونت پلیس هم، علیرغم سانسور، در آن به خوبی به تصویر درآمده بود. در نتیجه تماشای فیلم گوزن‌ها می‌توانست نشان از حرکتی رادیکال داشته باشد. برخی از تماشاچیان به یاد می‌آوردند که ۱۹ آگوست سالگرد کودتا بود؛ کودتایی که توسط دولت ایالات متحده در سال ۱۹۵۳ صورت گرفت تا نخست‌وزیری را سرنگون سازند که منافع شرکت نفت ایران - انگلیس را تهدید کرده بود و پس از آن شاه پهلوی را بار دیگر به قدرت بازگرداندند.
در اواخر دههٔ ۱۹۷۰، رژیم شاه که در پی مدرنیزاسیون با گرایشات غربی بود از سوی شیعیان مسلمان وفادار به آیت‌الله خمینی، میانه‌رو‌ها و مارکسیست‌ها به خاطر نابرابری اقتصادی و سرکوب سیاسی تحت فشار بود. سرکوب سیاسی که به شدت از طرف ساواک پلیس مخفی شاه، با ترور، شکنجه و تجاوز صورت می‌گرفت.
پهلوی سعی کرد تا افزایش نارضایتی‌ها را با اندکی آزادسازی فضای سیاسی آرام کند. اما اصلاحات شاه همچون اکسیژن به آتش خشم رسید و آن را شعله‌ور ساخت.
در ژانویهٔ ۱۹۷۸، تظاهرات طرفداران [آیت‌الله] خمینی سرتاسر ایران را فرا گرفت. طی این تظاهرات میان محافل اسلام‌گرا آتش کشیدن سینماها مرسوم شد، چون عقیده داشتند که سینما حاصل هجوم فرهنگ غربی از جانب انگلیس و آمریکاست. حدود ۲۹ سینما به آتش کشیده شدند.
پس از چندین ماه تظاهرات همگانی، در تابستان ۱۹۷۸ ناآرامی‌ها بالاخره کاهش یافتند. ناظران بین‌المللی نتیجه گرفتند که بحران پشت سر گذاشته شده است. فقط چندین ساعت از حرکت تروریستی دهشتناک کافی بود تا نشان دهد که این ارزیابی تا چه حد غلط بوده است.
حدود ساعت ۱۰ آن شب، چهار مردی که پیشتر از آن‌ها حرف زدیم، زودتر از سالن سینما خارج شدند، درهای لابی را بستند و زمین را با مخلوطی از روغن آشپزی و تینر پوشاندند. در حالیکه سه نفر از آن‌ها وارد سالن شدند نفر چهارم با شعلهٔ کبریت این دام مرگ را به آتش کشید.
این حمله تا زمان ۱۱ سپتامبر ۲۳ سال بعد، مرگبارترین عملیات تروریستی به حساب می‌آمد. در حالیکه گفته می‌شود ۳۲۰ نفر موفق به فرار شدند، منابع مختلف تخمین می‌زنند که بین ۳۷۰ تا ۴۳۰ نفر از تماشاگران فیلم در آتش سوختند، یا از دود حریق خفه شدند و بعضی هم زیر دست و پای متواریان آتش، جان خود را از دست دادند.
آتش‌نشانی دیر سر صحنه حاضر شد و مدتی طول کشید تا بتوانند شیر آتش‌نشانی را فعال کنند. شش ساعت بعد حریق خاموش شد و اسکلت باقیمانده از سینما و تماشاچیانش ظاهر شد.
چه کسی می‌توانست به چنین عمل فجیعی دست بزند؟ دولت، اسلام‌گرایان و مارکسیست‌های تندرو را مقصر این فاجعه دانست. اما برای بسیاری از ایرانیان راست‌گرا و چپ‌گرا، به نظر می‌رسید که ساواک منفور این جنایت را ترتیب داده تا مردم را از دیدن فیلم‌های ضد حکومتی باز دارد، یا جنایت را به اسلام‌گرایان نسبت دهد و به این بهانه سرکوب سنگینی را توجیه کند.
هنگامی که نظر [آیت‌الله] خمینی در تبعید را خواستار شدند، او بدبینی خود را راجع به سینماها ابراز و نقشهٔ حکومت را افشا کرد: «آتش‌سوزی در سینمای آبادان به دست طرفداران شاه صورت گرفت تا ادعای شاه مبنی بر «وحشت بزرگ» از جانب مخالفانش را واقعی جلوه دهد.»
تظاهرات بار دیگر از سر گرفته شدند و این بار با حضور صدها هزار نفر در خیابان‌ها شدت بیشتری یافت. از آن به بعد انقلاب به نقطهٔ بی‌بازگشت رسید. چرخهٔ خشونت و اعتراض با آزادی‌های موضعی از سوی حکومت به چرخه‌ای هفتگی بدل شد.
پنج ماه پس از رکس، شاه ایران را به قصد «تعطیلات» ترک کرد و از آن پس دیگر بازنگشت. یک ماه بعد طرفداران [آیت‌الله] خمینی که تازه از تبعید بازگشته بود، کنترل ایران را در دست گرفتند.
اما در سال ۱۹۸۰ مردی به نام حسین تکبعلی‌زاده ادعا کرد که او و دوستانش تحت تاثیر یک روحانی محلی، سینما را که نشان از فرهنگ منحط غرب داشت به آتش کشیدند.
نکته اینجاست که تکبعلی‌زاده از جنس همان دزدهای خرده‌پای فیلم گوزن‌ها بود - دزد، قاچاقچی و معتاد. او در ایجاد چندین حریق عمدی نیز شرکت کرده بود.
آبادان واقع در گوشهٔ جنوب غربی ایران، به شدت به صنعت نفت وابسته بود و همچون دیگر شهرهای ایران تظاهرات پرخروش را تجربه نکرده بود.
به نظر می‌رسد که تکبعلی‌زاده و دوستانش به خشم آمدند و خشم خود را با این جنایت که به قیمت جانشان تمام شد، نشان دادند.
به تکبعلی‌زاده که نزد خانواده و اقوامش اعتراف کرده بود، دستور داده شد تا سکوت کند. اما او در نهایت چنان سروصدایی به راه انداخت که دستگیر و به دادگاه کشیده شد. در دادگاه، دادستان اصرار داشت که تکبعلی‌زاده در واقع توسط ماموران مخفی شاه اغفال شده است.
دزد خرده‌پا که به یک فرد متعصب افراطی تبدیل شده بود مجرم شناخته شده و به جرم ایجاد حریق به عنوان یک مامور ساواک به اعدام محکوم شد؛ اگرچه در تمام این مدت او پافشاری کرد که به خاطر تقوا و اسلام این کار را انجام داده است.
با اینکه انگیزهٔ آتش زدن سینما رکس هنوز محل بحث است، ولی در تاثیر تاریخی آن هیچ تردیدی نیست: از شعله‌های آتش رکس، تظاهرات دوباره جان گرفتند و این بار شاه را مجبور به ترک سلطنتش کردند و دولتی اسلامی را بر سر کار نهادند.
پس از انقلاب ایران بحران گروگانگیری سر گرفت که سقوط دولت کارتر توسط رونالد ریگان را تضمین کرد؛ جنگ ایران - عراق که در آن آبادن به تصرف نیروهای عراقی صدام حسین درآمد؛ جنگ خلیج فارس در سال ۱۹۹۱ که با اشغال کویت توسط عراق آغاز شد؛ کسانی که از جنگ ایران - عراق سود بردند؛ و در نهایت اشغال عراق در سال ۲۰۰۳ توسط آمریکا، که بازتاب آن هنوز بر دنیای امروز تاثیر دارد.
آیا تاریخ می‌توانست طور دیگری نوشته شود اگر آتش سینما رکس، انقلاب ایران را تسریع نمی‌بخشید؟ بدون شک قدرت پهلوی در آن زمان چنان در خطر بود که هر حادثهٔ دیگری می‌توانست رژیم سرکوبگرش را ساقط کند. شاید عراق تحت سلطهٔ صدام حسین آمادهٔ درگیری در یک جنگ برای کشورگشایی و پیروزی بود. شاید عراق روند صلح با ایران را که در سال ۱۹۷۵ آغاز شده بود حفظ می‌کرد.
می‌دانیم که در ۱۹ آگوست ۱۹۷۸ یک حملهٔ وحشتناک تروریستی ضد مردم ایران صورت گرفت. این حملهٔ مرگبار چنان میراثی از رنج و وحشت از خود به جا گذاشت که نه تنها تاریخ ایران، بلکه خاورمیانه و آمریکا را نیز تغییر داد.
منبع: نشنال اینترست
مطالب «تاریخ ایرانی» درباره سینما رکس را بخوانید
سینما رکس؛ حمله تروریستی که تاریخ ایران و جهان را تغییر داد جدید
۰۴ خرداد ۱۳۹۹
سلیمی‌نمین: سینما رکس را عوامل ساواک آتش زدند
۲۷ شهریور ۱۳۹۸
اعترافات عامل آتش‌سوزی سینما رکس
۰۲ شهریور ۱۳۹۶
می‌خواستند سینما سهیلا را آتش بزنند
۳۱ مرداد ۱۳۹۶
خاکسپاری قربانیان سینما رکس
۳۰ مرداد ۱۳۹۶
بشنوید: آتش‌سوزی سینما رکس با اجازه حکومت بود
۳۱ مرداد ۱۳۹۵
آتش‌سوزی سینما رکس با اجازه حکومت بود
۰۱ مرداد ۱۳۹۴
اسناد ویکی لیکس: آتش‌سوزی سینما رکس با اجازه حکومت بود
۰۱ تیر ۱۳۹۴
سینمای پساانقلابی؛ از رکس تا کن
۲۳ مهر ۱۳۹۳
انشاءالله که این‌طور نیست! (درباره سینما رکس)
۰۲ شهریور ۱۳۹۳
۳۷۷ تن در آتش‌سوزی سینمای آبادان کشته شدند
۲۹ مرداد ۱۳۹۳
آتش‌سوزی در سینما رکس
۲۹ مرداد ۱۳۹۳
نماینده آبادان: سالروز سینما رکس را وارد تقویم کنید
۲۶ مرداد ۱۳۹۳
جعفر شریف‌امامی: میهن در خطر است، مردم بپا خیزید
۲۲ آبان ۱۳۹۲
سیا گفت سینما رکس را ساواک آتش زد
۱۵ اردیبهشت ۱۳۹۲
صادق طباطبایی: گروگانگیری آمریکایی‌ها متهورانه نبود / عامل آتش‌سوزی سینما رکس به کالیفرنیا رفت
۱۸ آبان ۱۳۹۱
سینماهای آبادان به روایت آمار / شهر نفت و فیلم
۱۶ شهریور ۱۳۹۱
فیلمی تکان‌دهنده از کشته‌شدگان واقعه سینما رکس آبادان
۱۵ شهریور ۱۳۹۱
عامل آتش‌سوزی سینما رکس؛ از اقرار در خانه تا اعتراف در دادگاه / کبریت را من کشیدم!
۱۳ شهریور ۱۳۹۱
نمایش وحشت از آرورا تا آبادان / انگیزه قاتلان تماشاچیان سینما رکس چه بود؟
۰۸ شهریور ۱۳۹۱
گفتوگوی تاریخ ایرانی با موسوی تبریزی: آتش‌سوزی سینما رکس کار ساواک بود
۰۶ شهریور ۱۳۹۱
ایران پس از آبادان / گزارش مجله تایم از بازتاب‌های سیاسی آتش‌سوزی سینما رکس
۰۲ شهریور ۱۳۹۱
وقایع‌نگاری آتش‌سوزی سینما رکس آبادان
۲۹ مرداد ۱۳۹۱
ناشنیده‌هایی از آتش‌سوزی سینما رکس / آتش‌نشانی باخبر نشد، شهربانی دیر رسید
۲۷ مرداد ۱۳۹۱
گفتوگوی تاریخ ایرانی با مستندساز قصه شب: درباره سینما رکس همه سکوت می‌کنند
۲۴ مرداد ۱۳۹۱
گوزن‌هایی که در آتش رکس سوختند- محمد عیدانی، استاد دانشکده هنر دانشگاه ملبورن استرالیا
۲۳ مرداد ۱۳۹۱
در خیابان‌های آبادان با یاد سینما رکس / همشهریان قربانیان از آدم‌سوزان در خرماپزان می‌گویند
۲۲ مرداد ۱۳۹۱
آتش‌سوزی سینما رکس و عاملان نامعلومش / آتشی که بر هیزم انقلاب افتاد
۲۲ مرداد ۱۳۹۱
تندیس یادبود سینما رکس ساخته شد
۱۸ دی ۱۳۹۰
یحیی یثربی: آتش‌سوزی سینما رکس آبادان یا کار طرفداران شاه بود یا رژیم‌های منطقه
۰۶ دی ۱۳۹۰
نظر شما :