ماجرای توقیف روزنامه اطلاعات/ روزی که امام گفت من لنین نیستم
حکایت یک اشتباه چاپی که اطلاعات را دو روز از نفس انداخت
سیدمحمود دعایی، مدیرمسوول روزنامه اطلاعات ماجرای توقیف این روزنامه را چنین شرح داده است: «یک روز صبح در سال ۶۲ من در دفتر کارم نشسته بودم و مشغول تنظیم تیترهای روزنامه اطلاعات بودم و آن را آماده می‌کردم که آقای انصاری از جماران زنگ زد و گفت که امام فرمودند تا اطلاع ثانوی اطلاعات چاپ نشود. برای من خیلی تکان‌دهنده بود. روزنامه اطلاعات توقیف بشود آن هم با امر قاطع امام خمینی. طبیعتاً می‌بایست سوءتفاهمی پیش‌آمده باشد که تبعاً مسأله‌ای قابل حل است.
موفق به تماس گرفتن با امام نشدم. آزردگی و ناراحتی ایشان در حدی بود که مجال نمی‌دادند برای توضیح خدمت ایشان برسم. نزد آقای خامنه‌ای که آن موقع رئیس‌جمهور و سپس نزد آقای هاشمی که رئیس مجلس بودند رسیدم و ماجرا را تعریف کردم. آن‌ها هم از اتفاقی که افتاده بود ابراز تأسف کردند و به دلیل اصرار من و لطف و علاقه‌ای که به من داشتند سعی کردند که تماس بگیرند. افسردگی و آزردگی امام در حدی بود که برای تنبیه کردن من و نشان دادن قاطعیت جدی حتی به آن‌ها هم اجازه ندادند که تماس بگیرند. ما ریشه‌یابی کردیم و بالاخره معلوم شد که تصادفاً آن روز صفحات لایی روزنامه در منطقه تجریش و جماران توزیع نشده بود.
ماجرا از این قرار بود که روزنامه دو بخش داشت: صفحات رویی و صفحات لایی. صفحات لایی از قبل تدارک دیده می‌شد یعنی شب چاپ می‌شد و صبح آماده بود. اما صفحات رویی که هشت صفحه بود و اخبار مهم روز و لحظه‌ای را داشت، در روز تنظیم می‌شد و در آخرین لحظات یعنی حدود یک یا دوی بعد از ظهر از چاپ بیرون می‌آمد.
صبح آن روز وقتی ما آمدیم دیدیم در صفحات لایی که روز قبل چاپ شده است عبارتی چاپ شده که غلط چاپی زشتی در آن وجود دارد. طبیعتاً انتشار آن به مصلحت نبود. ما لایی را جمع کردیم. تعداد زیادی لایی جمع شد. طبیعتاً این‌ها می‌بایست خمیر بشود و لایی دیگر چاپ گردد. معمولاً برای تسریع در امر توزیع روزنامه، روزنامه‌فروش‌ها صبح می‌آمدند لایی را می‌بردند و ظهر هم رویی را، و بعد از ظهر هم لایی و رویی را با هم تلفیق و توزیع می‌کردند.
دوستان همت کرده بودند و لایی‌ها را از روزنامه‌فروشی‌ها پس گرفته بودند تا اصلاح شده‌ای آن توزیع شود، اما با وجود اینکه لایی‌های اصلاح شده حاضر بود، به دلیل حساسیت منطقه تجریش و جماران شاید اصلاح شده‌ها را به آنجا نفرستاده بودند تا نکند یک وقت در لایی اصلاح شده هم نسخه‌ای از همان قبلی‌ها باشد. یا شاید به دلیل شلوغی و آشفتگی آن روز و نیز خلاف روال بودن این کار، راننده‌ها لایی‌های جدید را به جای لایی‌های قبلی به این منطقه نبرده بودند. این احتمال قوی‌تر بود و قبلاً هم در مواردی این امر برای مناطق دیگری اتفاق افتاده بود. البته احتمال هم داده می‌شد که دستی برای خرابکاری بود تا نگذارد آن روز در آن منطقه، روزنامه اطلاعات به درستی توزیع شود.
ما معمولاً برای دفتر امام روزنامه هر روز را با پیک می‌فرستادیم. به خاطر همین جریانات، آن روز، روزنامه دیر از چاپ بیرون آمد. امام هنگام مطالعه دیدند که روزنامه‌ها نیامده است. توصیه کردند که کسی برود روزنامه را بگیرد و بیاورد. وقتی از بیرون روزنامه را آوردند دیدند که روزنامه‌فروش فقط صفحه‌های رویی روزنامه را داده است. وقتی ما هم روزنامه را فرستادیم امام حساس شدند و این سؤال برایشان پیش آمد که چرا روزنامه‌ای که لایی ندارد چاپ شده است. یکی از مسئولین دفتر را به دنبال روزنامه فرستادند. آن فرد مسئول به تجریش آمده بود و دیده بود روزنامه‌ها لایی ندارند. از آن طرف به اقدسیه رفته بود و دیده بود در آنجا هم لایی ندارند. اما وقتی به پایین‌های شهر رسیده بود متوجه شد که روزنامه‌های اطلاعات با لایی توزیع شده است. امام ناراحت شدند و گفتند: چرا این روزنامه با این شکل به دست من می‌رسد و با روزنامه‌هایی که در سطح شهر پخش می‌شود فرق دارد.
تصادفاً همان روز در قسمت لایی روزنامه، مطلبی از کتاب مباحث اقتصادی استاد مطهری نقل شده بود و امام قبلاً دستور داده بودند که در این کتاب تجدیدنظر شود. چون گفته شده بود که همه مطالبش از خود استاد نیست. این مطلب، توسط همکاران روزنامه در سرویس اطلاعات به مناسبت سالگرد شهادت مرحوم مطهری چاپ شده بود. تلقی امام این بود که ما کتابی را که به منظور بررسی تا اطلاع ثانوی ممنوع شده و نمی‌بایست چاپ شود چاپ کرده‌ایم و تازه برای اینکه امام خمینی از این امر مطلع نشود لایی روزنامه را هم به دست ایشان نرسانده‌ایم، حتی در منطقه وسیع شمیران و تجریش و اقدسیه پخش نکرده‌ایم ولی در سطح کشور و بین مردم پخش کرده‌ایم. امام تعبیر زیبایی کرد و گفت: من لنین نیستم که استالین یک روزنامه مخصوص او چاپ می‌کرد و می‌گذاشت جلویش و در سراسر شوروی روزنامه دیگری را منتشر می‌ساخت. یک جایی من می‌بایست بایستم تا بدانند من بازی نمی‌خورم.
البته امام با سعه‌صدری که داشتند وقتی بالاخره ما موفق شدیم نزد ایشان توضیح بدهیم، اجازه دادند که روزنامه از توقیف دربیاید. این واقعه تلخ‌ترین واقعه دوران خدمت من در روزنامه اطلاعات بود و دشمن هم علی‌الخصوص در خارج از کشور از این مسأله خیلی استفاده کرد به طوری که من تصمیم به استعفا گرفتم.
تصادفاً آن ایام مقارن با کشف مبارک و میمون حزب توده در مسند هدایت توطئه‌های پنهانی نظامی و امنیتی علیه نظام جمهوری اسلامی و دستگیری کادر‌ها و اعضای آن بود. من دیدم اگر در آن زمان از تصدی روزنامه اطلاعات استعفا بدهم برای کسانی که شناخت کافی ندارند یا کینه‌ای دارند چنین به‌نظر می‌آید که انگار من هم توده‌ای بودم و کنار رفتم و دلیل توقیف روزنامه هم این بوده است! البته تحت آن شرایط من واقعاً مستأصل مانده بودم. چرا که پس از آن جریان و آزرده شدن آن بزرگوار، دیگر صلاح نبود من باشم. و از طرف دیگر جا خالی کردن هم به صلاح مبارزین اسلامی نبود. چون به توده‌ای بودن متهم می‌شدم.
من خدمت امام پیغام دادم که من تادباً بنای کنار کشیدن و رفتن دارم منتهی این مسأله باعث شده که مردد شوم. امام گفتند: شما باشید و اصلاح کنید. گفتم: چشم. بعد هم جهت توضیحات شخصاً خدمت امام رسیدم. ضمناً اسناد بخش‌های حروفچینی و تصحیح و هرچه در این مورد بود همه را به حاج احمدآقا نشان دادم تا خدمت امام ببرد. دوستان شورای سردبیری (جلال رفیع، احمد ستاری و احمد شیرزاد) بدون اطلاع من تلفنی با حاج احمدآقا صحبت کرده و نامه‌ای برای امام فرستاده بودند که در این قضیه هر قصور یا تقصیری هست مربوط به عمل ماست و فلانی از آن مبّرا بوده است. این توضیح هم داده شد که مطالب چاپ شده از قلم استاد مطهری در روزنامه اولاً جامع بوده یعنی هم از بخش ضد کمونیستی‌اش و هم از بخش ضدّ سرمایه‌داری‌اش انتخاب شده، ثانیاً آن را از آن فصل کتاب برگزیده‌ایم که انتسابش به استاد مطهری قطعی است. ثالثاً اگر می‌خواستیم پنهانکاری کنیم که در صفحه اول روزنامه تیتر نمی‌زدیم.
این حادثه که در آخر هفته و متصل به جمعه صورت گرفت حدود سی و چند ساعت طول کشید و مدت توقیف روزنامه طولانی نشد اما عملکرد امام نشان داد که با کسی شوخی و رودربایستی ندارد. علی‌رغم وفا و صمیمیت و لطفی که به دوستان و همراهانش داشت مع‌ذلک اگر تشخیص می‌داد که خطایی صورت گرفته به تکلیف عمل می‌کرد و دیگران می‌بایست حواسشان جمع باشد و خطایی نکنند. البته امام وقتی توضیحات ما را شنیدند و دیدند که من تضعیف شده‌ام و به عنوان کسی که بد عمل کرده مطرح شده‌ام، با بزرگواری اجازه دادند یک جلسه با همکاران روزنامه خدمتشان برسیم. من هم در آن جلسه صحبت‌هایی کردم و مورد مرحمت ایشان قرار گرفتم.
امام رضوان‌الله علیه همان طور که در برخورد با امور خلاف واقعاً قاطع بودند، در استمالت و دلجویی و جبران و حفظ آبروی افراد و بویژه وقتی که سوءنیّت در کار نبوده است هم قاطع و مصمّم بودند. حرف‌ها و توضیحات متهم‌شدگان و حتی مطالبی را که آن‌ها می‌گفتند و بعضی‌ها تصور می‌کردند شنیدنش ممکن است امام را ناراحت کند، با روی باز و سعه‌صدر و صبر می‌شنیدند. در همان جلسه، من با اتکا به شناختی که از دریادلی ایشان از روزگار نجف تا آن روز داشتم و خود را فرزند ایشان می‌دانستم، راحت حرف زدم و توضیحات نسبتاً مفصّل دادم و درد دل هم کردم. برخی از همراهان، تعبیرشان خطاب به من این بود که نگران عکس‌العمل امام در برابر درد دل‌های شما بودیم. ولی از ابتدا تا انتها ایشان بسیار آرام و همراه با لبخند به من نگاه می‌کردند و گوش می‌دادند. می‌دانستند که هیچ سوءنیّتی در کار نبوده است. وقتی هم خودشان صحبت کردند باز همان طور آرام و با لحن و لسانی پدرانه و معلّمانه سخن گفتند و فرمودند فلانی را بیست سال است (۶۲-۴۲) که می‌شناسم، در فعالیت‌های نجف، قم و مراکز و مواقع دیگر. این قدر سعی داشتند آرام و مهربانانه با جمع حاضر سخن بگویند که بعضی از کلمات را به زحمت می‌شنیدیم و مرحوم حاج احمدآقا هم برای ثبت سخنان امام کاملاً نزدیک به ایشان نشسته بود.»
جلال رفیع که آن روز‌ها عضو شورای سردبیری روزنامه اطلاعات بود، در یادداشتی که در «اطلاعات ۸۰ سال» منتشر شده، درباره نامه‌ای که دعایی گفته بدون اطلاع او نوشته و برای امام ارسال شده بود، توضیحاتی داده است: روز دوم (توقیف) احمدین (شیرزاد و ستاری) و من به عنوان اعضای شورای سردبیری وقت، نامه‌ای کوتاه خطاب به امام خمینی نوشتیم و مسوولیت کامل موضوع را برعهده گرفتیم. پس از گفت‌وگوی تلفنی با حاج احمد آقا نامه را به جماران فرستادم تا اگر ایشان لازم می‌داند به اطلاع امام برساند. گویا ما جداگانه و آقای دعایی هم جداگانه، مسوولیت کامل واقعه را به خود معطوف کرده بودیم. «تحریریه» را التهاب فراگرفته بود. همه صفحات آماده انتشار بود. آیا روز دوم هم روزنامه همچنان در محاق تعطیل و توقیف باقی خواهد ماند؟ ناگهان تلفن به صدا درآمد. «روزنامه را منتشر کنید»! حالا بچه‌های شورای سردبیری کیهان هم خوشحال شده بودند که روز قبل سخن آقای... را که از جماران زنگ و گفته بود در صفحه اول تیتر بزنید که «روزنامه اطلاعات توقیف شد»، اجرا نکرده بودند!
ناگهان نگرانی و دلسردی به شور و شوقی شگفت تبدیل شد. کسی به طنز گفت «بد نیست اگر هر چند وقت یکبار توقیف شویم! با کار هر روزه و پیوسته همه چیز عادی سازی می‌شود. اما حالا ببین چه اشتیاق و تحرکی اوج گرفته است.» دیگری پرسید: بابت توقیف دیروز به خوانندگان چه توضیحی بدهیم؟
به احمدآقا تلفن زدیم. بنویسیم که روزنامه به علت بروز اشکال فنی در دستگاه چاپ نشده؟ لحظاتی بعد پاسخ داد: امام می‌گویند دروغ جایز نیست. پرسیدیم: اصل واقعه را عینا بنویسیم؟ لحظاتی بعد پاسخ داد: در وضع فعلی مصلحت نیست. اما سکوت محض هم ممکن نبود. سرانجام راه حلی غیرمستقیم پیدا شد. چاپ اطلاعیه‌ای کوتاه با امضای شورای سردبیری در صفحه اول، نیم تای پائین بدون هیچ اشاره‌ای به موضوع و فقط متضمن تشکر از نهاد‌ها و سازمان‌هایی که همیشه در جهت رفع کمبود‌ها و کاستی‌ها و فراهم آوردن امکانات مورد نیاز روزنامه با ما همکاری می‌کنند!
پاسخ امام به کشانی که شایعات ناروای داخلی و تفسیرهای خبری رادیوهای خارجی را در وضعیت حساس جنگی کشور یادآوری کرده بودند، این بود: «جبران می‌کنم.» چندی بعد، در اولین فرصت، به دیدار امام خمینی رفتیم... از حیاط کوچک پشت حسینیه جماران گذشتیم و وارد اتاق کوچک‌تر شدیم. پس از لحظاتی، آقای دعایی سخن گفتن را آغاز کرد. مثل فرزندی در برابر پدر. محکم و مهربان: «من به عنوان فرزند شما و به پشتوانه سال‌های سال حضور در خانواده انقلابی و مبارزاتی‌ای که شما پدر و مربی و معلم آن بوده‌اید و هستید، می‌توانم گلایه کنم و مثل کلاس درس اشکال کنم که چه می‌شد اگر مرا به حضور می‌خواستید و موضوع را با خود من در میان می‌گذاشتید... ما می‌دانیم که شما لنین نیستید، شما هم می‌دانید که ما استالین نیستیم تا بخواهیم یک نسخه پراوادای مخصوص فقط برای امام چاپ کنیم.»...
امام از آغاز تا پایان با آرامشی عجیب و لبخندی مستمر و نگاهی ژرف، بی‌هیچ عجله‌ای برای پاسخ دادن و حتی انگار بی‌هیچ تصمیمی برای سخن گفتن، حرف‌های بی‌شائبه و پراحساس سرپرست روزنامه اطلاعات را می‌شنید...
گویند رادیو در اخبار ساعت دوی بعد از ظهر، سخنان امام خمینی را (که احمدآقا یادداشت کرده بود) قرائت کرد. آقای دعایی می‌گفت از بلندگوی مجلس شنیدم. ولی یکی از نمایندگان با شوخی صمیمانه به من گفت: مغرور نشوی، امام این جمله را سال ۵۸ درباره دیگران هم گفته است: «من بیست سال است دعایی را می‌شناسم.!»
نظر شما :