تظاهرات عاشورا اوج مبارزات ضد شاهنشاهی بود

تاریخ ایرانی: ویلیام سالیوان، سفیر آمریکا در تهران در تلگرامی به وزارت امور خارجه ایالات متحده در روز عاشورای سال ۱۳۵۷، از همکاری دولت با فعالان سیاسی میانه‌رو خبر داد و با اشاره به اینکه در راهپیمایی تاسوعا، عده‌ای تصویر آیت‌الله شریعتمداری را در دست داشتند، نتیجه‌گیری کرد: «همهٔ این‌ها نشان از همکاری میان دولت و برخی از رهبران سیاسی میانه‌رو دارد تا شأن و منزلت شریعتمداری را نزد عموم بیشتر از [آیت‌الله] خمینی جلوه دهند.»

***

[متن سند]

تظاهرات عاشورا

تاریخ: ۱۱ دسامبر ۱۹۷۸ [۲۰ آذر ۱۳۵۷]

از: سالیوان - تهران

به: وزارت امور خارجه

۱. در روز ۱۰ دسامبر رهبران مذهبی و بازاری‌ها راهپیمایی مسالمت‌آمیزی در تهران برگزار کردند. اما سازماندهی این راهپیمایی و هماهنگی آن با دولت توسط نمایندگان جبهه ملی صورت گرفت. در طول راهپیمایی، کریم سنجابی رهبر این جبهه مورد توجه قرار گرفته و با استقبال بسیار زیاد عموم مواجه شد.

۲. اردشیر زاهدی، که نمایندهٔ ارشد دولت در مذاکرات برای برگزاری این تظاهرات بود، همان شب با من صحبت کرد و اشاره داشت که عده‌ای از «افراد ما» در راهپیمایی شرکت کرده و تلاش کردند تا محیط را آرام نگاه دارند. او همچنین گفت که برخی از «شرکت‌کنندگان میانه‌رو» در تظاهرات به جای عکس [آیت‌الله] خمینی تصویر شریعتمداری را به همراه داشتند.

۳. به نظر می‌رسد که همهٔ این‌ها نشان از همکاری میان دولت و برخی از رهبران سیاسی میانه‌رو دارد تا شأن و منزلت شریعتمداری را نزد عموم بیشتر از [آیت‌الله] خمینی جلوه دهند. اگر شاه تصمیم بگیرد که با جبهه ملی برای تشکیل یک دولت ائتلافی مذاکره کند، این بهترین تاکتیک خواهد بود. سناتور مصباح‌زاده، در گفت‌وگویی که پیشتر با ما داشت در مورد نقاط ضعف سیاسی جبهه ملی سخن گفت و ابراز کرد که در صورت تمایل، روزنامهٔ او یعنی کیهان می‌تواند ظرف چند هفته جبهه ملی را به قهرمان‌های میهنی بدل کند. من چند روز پیش با او دیدار کردم و گفت درصدد است تا اندکی پس از عاشورا روزنامه‌ای را منتشر کند.

۴. خلاصه آنکه به نظر می‌رسد نقشه‌ای در دست تهیه است تا جبهه ملی با تحریف افکار عمومی، رهبری اپوزیسیون را از دست [آیت‌الله] خمینی برباید. شاه مدت‌هاست به این نتیجه رسیده که برای تشکیل یک حکومت مشروطه سلطنتی می‌تواند با جبهه ملی به توافق برسد ولی با [آیت‌الله] خمینی هرگز این امکان وجود نخواهد داشت.

۵. گروه‌های حامی [آیت‌الله] خمینی احتمالاً به این تاکتیک واقف هستند و احتمالاً آن‌ها نیز همچون زاهدی تظاهرات روز ۱۰ دسامبر را نوعی «پیروزی برای میانه‌روها» به شمار می‌آورند. در نتیجه ممکن است بخواهند تظاهرات روز ۱۱ دسامبر را به یک تقابل خونین بدل کنند، به خصوص آنکه [آیت‌الله] خمینی پیش‌بینی کرده که ۱۱ دسامبر «رودی از خون جاری خواهد شد».

۶. از جریانات صبح ۱۱ دسامبر نمی‌توان حدس زد که چه اتفاقی در پیش رو است. گروه‌هایی کوچکتر از روز ۱۰ دسامبر به آرامی شکل گرفته و همگی به سمت شاه‌رضا راه افتاده‌اند. برخلاف روز ۱۰ دسامبر که همگی به صورت خودجوش به سمت غرب یعنی شهیاد حرکت کردند، در روز ۱۱ دسامبر الگوی مشخصی به چشم نمی‌آید.
 تا ظهر جنب‌و‌جوش‌های پراکنده و بی‌هدفی در جریان بوده است.

۷. گروه‌هایی در نزدیکی سفارت به سینه‌زنی و زنجیرزنی معمول روز عاشورا مشغول هستند. (عده‌ای به مقابل سفارت رسیدند و از آنجایی که یک گروه از عکاسان و فیلمبرداران تلویزیونی در روی یک کامیون مشغول تصویربرداری بودند، پیراهن‌هایشان را از تن درآورده و مقابل دوربین‌ها مشغول سینه‌زنی شدند. پس از آنکه تصویربرداری به پایان رسید آن‌ها نیز لباس‌هایشان را پوشیده و به مسیرشان به سمت جنوب ادامه دادند.)

۸. اگر [آیت‌الله] خمینی و رهبران نزدیک به او بخواهند که به منظور کسب قدرت این تظاهرات به خشونت بیانجامد، بدون شک عزاداران خشمگین و آماده را در اختیار خواهند داشت. (همین حالا گزارش‌هایی به دست رسیده که در حال تحریک جمعیت هستند تا کاخ رضاشاه را به آتش بکشند، کاخی که ارتش از آن حفاظت می‌کند.)

۹. اما از سوی دیگر اگر رهبران نزدیک به [آیت‌الله] خمینی مطمئن شوند که به اندازهٔ کافی از حمایت افراد کلیدی برخوردار هستند تا اعتصابات میادین نفتی، سیستم بانکی و اداری را ادامه بدهند، ممکن است ترجیح دهند که بر روی این روش خفقان‌آمیز تمرکز کنند و از مقابلهٔ خشونت‌آمیز در عاشورا بپرهیزند. 
اما از آنجایی که [آیت‌الله] خمینی و همراهانش در پاریس بر برگزاری عاشورا به عنوان اوج مبارزات ضد شاهنشاهی پافشاری کردند، شاید نخواهند که این موقعیت را بدون اجرای یک نمایش قابل توجه از دست بدهند.

۱۰. ما در طول روز باز هم گزارش ارسال خواهیم کرد. متاسفانه باران صبحگاهی به پایان رسیده و به نظر می‌رسد که ۱۲ ساعت باقیمانده از عاشورا هوای ملایم و مطبوعی در پیش خواهد بود.

سالیوان