ایرج افشار، بزرگمردی با کارنامه درخشان- فرید قاسمی
***
ایرج افشار بزرگمردی با کارنامه درخشان است که نام بلندآوازه‌ای در جهان ایرانشناسی و دنیای زبان فارسی دارد.
او کتابدار، کتابشناس، تصحیح‌گر کاشف، نسخه‌شناس متن‌پژوه، سندپرداز مرجع‌نویس، گنجور مجموعه‌ساز، فهرستنگار دانش‌شناس، تاریخ‌نگار احیاگر، سامانده نهاد‌ساز، نادره‌یار نامه‌نگار، شناساننده کمیاب و نایاب، مُعرف کمنام و گمنام، منبع خاورشناسان، همنشین دانشوران، معاصر مشاهیر، وارسته ناوابسته، دلسوخته ژرف‌اندیش، جهانگرد ایران نورد، و گذشته‌پژوه آینده‌نگری است که یادگارهای ماندگاری در عرصه مطبوعات، کتاب و کتابخانه پدید آورد.
وی را باید ایرانشناس‌تر از هر ایرانشناسی دانست که با چشم دل و دیده سر گام به گام این سرزمین پُر گهر را درنوردید و برای دستیابی به برگی درباره این خاک و زبان، جهان را زیر پا نهاد. او پُر نویسی است که خواندنی‌های بسیاری نشر داد و بنیادها، نهادها، کتابخانه‌ها و کنگره‌ها بر پا کرد. مرتبت و اشراف وی در پاره‌ای از حوزه‌ها سبب شده که انیرانیان بیش از ایرانیان به جایگاهش وقوف داشته باشند و قدرش را بدانند. کارنامه ناگسسته و یک‌تنه او از «عملکرد» بسیاری از مؤسسه‌ها، تشکل‌ها و نهادهای عریض و طویل پیشی دارد. حاسدان کارنامه او را به آرامش، ریاست و تمکنش نسبت می‌دهند. نخست باید گفت این سه را هیچ‌گاه همزمان نداشته و دستکم چهار ده در نبود دو مدعا از ادعاهای یاد شده روزگار گذرانده، وانگهی این سه را دیگران هم داشته‌اند اما حاصل عمرشان چیست؟
افشار، گله از روزگار و نامهربانی‌ها ندارد و همواره نوشته‌های علیه خود را شاداب می‌خواند و می‌خندد. او در این باره می‌گوید: «ضربه‌ها از عوام نیست از رقبای علمی و فرهنگی است».
البته وی به دُرستی می‌داند که چگونه کید عناصر بداندیش را از خود دور کند. به سرعت افسردگی درونی را به طمأنینه بیرونی بدل می‌کند. او ناسازگار نیست. مهر بسیار و برآشفتگی اندک دارد. با صراحت نظر خود را بیان می‌دارد که البته افزون طلبان سیری ناپذیر را خوش نمی‌آید. حقیقت‌گو و واقعیت جوست. بی‌انصاف‌های روزگار ما به سبب نظم و جدیت، افشار را از عاطفه، مهر و احساس تهی می‌دانند و حال آن که این گونه نیست. وی بر این باور است که «هر چیز به جای خویش نیکوست». او دوست بسیاری از شرق‌پژوهان و همسفر شماری از بزرگترین مردان علم و ادب و فرهنگ ایران معاصر با گرایش‌های گوناگون بوده اما استوار و پایدار، با بردباری، تاثیرناپذیر، با تمول بی تجمل راه خود را می‌پیماید. به فرهنگ بومی ارج می‌نهد و فریفته و شیفته شیوه‌های وارداتی نیست. با بصیرت و نگاه نافذ و سکوت معنادار به جهان پیرامون می‌نگرد. وادی سیاست را «کار دردآور» و «تیه ضلالت و گرفتاری» می‌داند و همواره از امور سیاسی پرهیز دارد و بر این باور است که «فرصت خدمت را از بین می‌برد». قدم و قلمش به جریان‌های روز ورود نمی‌کند. اهل هیجان‌های روزمره و گذرا نیست. "جریده روی" و "برکناری" را راه سلامت می‌داند و به تداوم و پیوستگی می‌اندیشد.
افشار، 65 سال از عُمر 84 ساله‌اش را با نشر گذرانده و پیشینه مدیریت مطبوعاتی ایشان بر 14 عنوان ادواری که انتشار داده ـ تا سال 1388ـ از 178 سال در می‌گذرد. او شیوه خاص خود را در عرصه مجله‌نگاری دارد. بیش از شکل در پی محتواست. به حیثیت کاری، عزتمندی و مراعات بها می‌دهد. راستی را فدای خویش و کیش نمی‌کند. چرا که دردمندانه به حرفه‌ای‌گری در عرصه مطبوعات و پژوهش می‌اندیشد و عمل می‌کند. سعی دارد بی حُب و بُغض بنگارد و به سویی در نغلتد. البته از بروز باورمندی خود نسبت به شخص و یا موضوعی ابا ندارد.
روزی که سن او از هشتاد گذشت درباره وی چنین نوشتم: استاد ایرج افشار که «دور باد آفت دور فلک از جان و تنش» 80 ساله شد و امروز نوروز 81 سالگی اوست. 260 عنوان تألیف و تصحیح، 121 مقدمه بر آثار دیگران، سردبیری 10 مجله ماندگار، عضویت در 32 شورا و انجمن ایرانی و جهانی در حوزه کتاب، تاریخ، نسخه پژوهی و شرق‌شناسی، نظارت بر انتشار 19 مجموعه، نگارش حدود 2000 مقاله و گزارش کوتاه و بلند به زبان فارسی و 64 مقاله به زبان‌های دیگر و یادآوری 1000 نکته از تازه‌ها و پاره‌های ایرانشناسی از جمله تلاش‌های قلمی ایشان است. او اکنون نیز پایدار، امیدوار، پیوسته و آهسته یکان یکان 26 اثر ناتمام خود را برای نشر آماده‌سازی می‌کند، مقاله می‌نویسد و به مرور گنجینه پژوهشی‌اش را برای استفاده عموم به دایره المعارف بزرگ انتقال می‌دهد. نه تنها کارنامه آثار، بلکه رفتار افشار نیز درس‌آموز است. استاد افشار از تاریخ‌پژوهی و «گذشت روزگار» نکته‌ها آموخته و دامان به سیاست نیالوده؛ چه در روزگاری که دستگاه‌های نشر و کتابخانه‌های بزرگ این مُلک ریاست می‌کرده و چه دورانی که در کُنج کتابخانه شخصی‌اش به پژوهش می‌پرداخته است. گردش کوه و دشت و دمن و ایرانگردی و جهانگردی از او مردم شناس ـ البته به دو معنا! ـ ساخته و در خلوت و جلوت به برجای مانده‌ها اندیشیده و همواره سعی دارد برگ دیگری بر تاریخ ایران زمین بیفزاید. اهل مدح و قدح، تعارف و وقت گذرانی نیست. روح معتدلش اجازه نمی‌دهد واله و شیدا شود و خردمندی در گفتار و کردار او هویدا است. بی تکلف، هوشمند و واقع بین ایام را می‌گذراند. پست و بلند زمانه را به هیچ می‌گیرد. حتی نزدیکانش نمی‌دانند که آیا او غم زمانه را می‌خورد یا خیر؟ چون اگر هم غم داشته باشد غم خود را با دوستان و اطرافیانش تقسیم نمی‌کند. خاموش می‌ماند و استوار و با صلابت با «دایره قسمت» کنار می‌آید.
بزرگی ـ سال‌ها پیش از این ـ در پاسخ به این پرسش که قدر و قیمت افشار و افشارها چه زمانی به درستی شناخته می‌شود؟ می‌گفت: «روزی که دشمنی‌ها بدل به دوستی‌ها شود و رحمت جای شدت را بگیرد و عشق بر کینه و بُغض غالب شود.» و نیز به نکته باید افزود نوشته‌ای ایرج افشار دارد که درباره خود او هم صدق می‌کند: «مردم روزگار ارزش زحمات فردوسی را که کاخی از نظم پی افکند در هنگام حیاتش نمی‌دانستند. محمد قزوینی هم وقتی مُرد نسل معاصر پی بُرد که علامه‌ای از دست رفته است».
باری، سال‌ها پیش حبیب یغمایی گفت:
یکی باید به راهی صعب پوید/که وصف ایرج افشار گوید
نباشد چون زبانی در ستایش/مدد گیرم ستایش از نیایش
یلدای 1388
ایرانشناس مجله‌نگار: زندگی و کارنامه مطبوعاتی ایرج افشار، سید فرید قاسمی، انتشارات خانه فرهنگ و هنر گویا - امرود، تهران، 1389
منبع: سایت کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی
نظر شما :