محمدرضا مهدوی کنی؛ بازگشت یک نخست وزیر دیگر

به این ترتیب آقای مهدوی کنی سومین رئیس مجلس خبرگان رهبری از زمان تاسیس آن است و بر مسند تاثیرگذارترین نهاد رسمی بر جایگاه رهبری جمهوری اسلامی تکیه زده است.

آقای مهدوی کنی پس از میرحسین موسوی، دومین نخست وزیر جمهوری اسلامی ایران است که طی دو سال گذشته پس از سال‌‌ها دوری از فعالیت‌‌های عمده سیاسی دوباره به عرضه خبرسازی پاگذاشته است.

سیاستمداری در کشاکش حاشیه و متن

محمدرضا مهدوی کنی متولد سال۱۳۱۰ در منطقه کن در حومه غربی تهران است. او پیش از انقلاب ۱۳۵۷ از روحانیون مخالف حکومت محمدرضا پهلوی بود و در مبارزاتی که روحانیون علیه حکومت آخرین شاه ایران آغاز کرده بودند، شرکت داشت.

پیشینه آقای مهدوی کنی در همراهی با معترضان به حکومت پهلوی که به حوادث خرداد ۱۳۴۲ باز می‌‌گردد و همچنین آشنایی با آیت الله روح الله خمینی که زمانی استاد او در حوزه بود، این امکان را برای او فراهم کرد که بلافاصله پس از پیروزی انقلاب یکی از نخستین روحانیونی باشد که وارد عرصه سیاست و کشورداری شود. او یکی از روحانیون حاضر در شورای انقلاب بود که با فرمان آیت الله خمینی برای به دست گرفتن امور کشور در اواخر دوران پهلوی تشکیل شد.

فرمان کمیته‌‌های انقلاب در دستان مهدوی کنی

از خاطرات آقای مهدوی کنی که چند سال پیش مرکز اسناد انقلاب اسلامی در تهران منتشر کرد، پیداست که از میان سمت‌‌هایی که طی سی سال گذشته داشته است، از ریاست بر کمیته‌‌های انقلاب بیش از همه خاطره دارد.

کمیته‌های انقلاب اسلامی را شاید بتوان اولین سازمانی توصیف کرد که پس از پیروزی انقلاب تشکیل شد. کمیته‌‌های انقلاب یک روز پس از در اختیار گرفتن امور ایران توسط انقلابیون یعنی در ۲۳ بهمن ۱۳۵۷ با پیام آیت الله روح الله خمینی تاسیس شد. دلیل اساسی تشکیل این کمیته نگرانی از هرگونه شورش احتمالی نیروهای انتظامی باقی مانده از دوران شاه علیه انقلابی بود که با رهبری آیت الله خمینی نخسین ساعات پیروزی اش را جشن گرفته بود.

کمیته‌‌های انقلاب توسط اشخاص شناخته شده و روحانیون در محلات و مناطق شهری در تهران شکل گرفت. پایگاه‌های اولیه تاسیس کمیته‌‌ها در مساجد بود. هدف از تشکیل کمیته‌‌ها جمع آوری سلاح‌‌های پراکنده در دست مردم و سامان دادن به اولین نهاد مسلح برآمده از جمهوری اسلامی بود. محمدرضا مهدوی کنی به توصیه آیت‌الله خمینی سرپرست کمیته‌ها شد. نحوه فعالیت و اداره کمیته‌‌ها همواره یکی از موارد اختلاف دولت مهدی بازرگان با تصمیم‌گیران کمیته بود.

این سازمان خارج از مناسبات اداری دولت مهدی بازرگان به خلع سلاح و تامین امنیت مراکز حساس، مصادره اموال، تعیین مسئول برای برخی نهادها و دستگیری برخی مقامات سابق می‌پرداخت اما با استعفای دولت آقای بازرگان در جریان اشغال سفارت آمریکا، دامنه انتقاد به کمیته‌‌ها فروکش کرد.

در زمان اشغال سفارت آمریکا در تهران، آقای مهدوی کنی مسئول کمیته بود و آنطور که در خاطراتش می‌گوید همراه محمد حسینی بهشتی و مهدی بازرگان، مخالف اشغال سفارت آمریکا بوده است.

اولین جانشینی به جای‌‌ هاشمی رفسنجانی

دوران فرماندهی کمیته‌‌های انقلاب توسط آقای مهدوی کنی، زمینه‌ساز حضور در وزارت کشور ایران شد که در بحران سیاسی و امنیتی و در اوج ترورها و ناامنی کشور، سمتی مهم و پرقدرت تلقی می شد.

پس از ثبت نام و حضور وزیر کشور وقت یعنی اکبر ‌‌هاشمی رفسنجانی در اولین انتخابات مجلس شورای اسلامی (آن زمان هنوز نام آن مجلس شورای ملی بود) آقای مهدوی کنی سرپرست وزرات کشور و سپس به شکل رسمی وزیر و جانشین آقای‌‌هاشمی رفسنجانی شد.

دوران وزارت آقای مهدوی کنی تا پایان دوره کوتاه ریاست جمهوری آقای بنی صدر و دوران بسیار کوتاه تر ریاست جمهوری محمد علی رجایی ادامه یافت. در این دوران آقای بنی صدر از ریاست جمهوری عزل شد، محمد حسینی بهشتی رئیس دیوانعالی کشور به همراه جمعی از نمایندگان مجلس که اعضای حزب جمهوری اسلامی بودند، در حادثه بمبگذاری در دفتر این حزب کشته شدند.

در عین حال آقای مهدوی کنی به عنوان وزیر کشور مسئول برگزاری دومین انتخابات ریاست جمهوری شد که به انتخاب محمد علی رجایی انجامید.

رهایی معجزه آسا از مرگ

محمدرضا مهدوی کنی یک بار از مرگ احتمالی یا به گفته خودش "شهادت به شکلی معجزه آسا رهایی یافته است. او به عنوان وزیر کشور در جلسات شورای عالی امنیت ملی در دولت آقای رجایی شرکت می‌کرده که به روایت خاطراتش روزهای یکشنبه هر هفته برگزار می‌شده است اما آن طور که خود می‌گوید طولانی شدن یک چرت عصرگاهی مانع از رفتن او به جلسه هشتم شهریور ۱۳۶۰ می ‌شود: "در وزارت کشور هر وقت خسته می شدم قدری استراحت می‌کردم. روز انفجار پس از ادای نماز ظهر و عصر و صرف ناهار در اتاق بالا کمی استراحت کردم. وقتی بلند شدم ساعت ۲.۲۵ بود جلسه شورای امنیت ملی قرار بود حدود ساعت ۲.۳۰ در محل نخست وزیری تشکیل شود، خیلی خسته بودم گفتم پنج دقیقه دیگر هم بخوابم و بعد بلند شوم. ساعت ۲.۳۵دقیقه بود بلند شدم و آمدم پایین و سوار ماشین زرهی شدم که در آن بی‌سیم و تلفن و وسائل ارتباطی وجود داشت.

از خیابان بهشت که وزارت کشور قبلا در آنجا بود به طرف خیابان حافظ حرکت کردیم. همین که وارد خیابان حافظ شدیم، شنیدم بی سیم داد می‌زند: مرکز مرکز نخست وزیری انفجار، انفجار در نخست وزیری ... به وزارت کشور برگشتیم و به دفتر خودم آمدم که رو به روی نخست وزیری هم بود. دیدم اتفاقا از همان اتاق دارد آتش بالا می آید. بعد با کمیته تماس گرفتم گفتند بله آنجا انفجار رخ داده و آقایان را به بیمارستان بردند. نگفتند که اینها شهید شده‌اند. من توفیق نداشتم شهید بشوم پنج دقیقه خواب بنده سبب شد که از این شهادت بی‌نصیب بمانم."

نخست وزیر ۴۵ روزه

مطابق قانون اساسی ایران در آن زمان، در صورت عزل یا فوت نخست وزیر، رئیس جمهور کفیل اختیارات او می شد. اما با کشته شدن همزمان این دو در انفجار هشتم شهریور، قانون وزیر کشور را کفیل اختیارات نخست وزیر به عنوان مهمترین فرد اجرایی کشور می دانست.

به این ترتیب آقای مهدوی کنی برای مدتی نزدیک به ۴۵ روز، نخست وزیر موقت ایران شد و برای دومین (پس از محمدجواد باهنر) و آخرین بار در تاریخ ایران یک روحانی این سمت در اختیار گرفت اما مهمترین موضوع سیاسی کشور انتخاب رئیس جمهور آینده بود.

آقای مهدوی کنی در خاطراتش می‌گوید: روزی ما در راهروی مجلس، جلسه‌ای داشتیم. جلسه غیررسمی بود. در آن جلسه من، مقام معظم رهبری، جناب آقای‌‌ هاشمی و جناب آقای موسوی اردبیلی بودیم. ظاهرا حاج احمد آقا هم بودند. دوستان در آن جلسه به آقای خامنه‌ای پیشنهاد دادند که شما نامزد ریاست جمهوری بشوید. "ایشان گفتند من به چند جهت نمی‌پذیرم؛ یکی اینکه من بیمار هستم. من تازه از بیمارستان آمده‌ام ( به خاطر همان جریان انفجار) و آمادگی ندارم. مساله دوم اینکه خوب نیست دو تا آخوند ریاست قوه مجریه را داشته باشند. آقای مهدوی کنی که نخست وزیر هستند، من هم رئیس‌جمهور بشوم؛ دو تا آخوند خوب نیست. مردم می‌گویند همه چیز را خودشان قبضه کرده‌اند. جهت سوم اینکه اگر قبول کنم می‌خواهد کسی نخست وزیر باشد که بتوانم با او چون و چرا داشته باشم، مهدوی برادر بزرگ ماست. ما نمی‌توانیم از او پاسخ بخواهیم." با این همه سرانجام آقای خامنه‌ای نامزد ریاست جمهوری شد. با برگزاری سومین انتخابات ریاست جمهوری، آیت الله علی خامنه‌ای رئیس جمهور ایران شد.

آقای مهدوی کنی در خاطراتش می‌گوید که در این دوره نامزد انتخابات بوده اما چنان که خود می‌گوید به اعضای نهضت آزادی از جمله‌‌ هاشم صباغیان و مهدی بازرگان که برای حمایت از نامزدی او به دیدارش رفته بودند گفته بود نامزدی‌اش جنبه "صوری" دارد. با این حال نام او در فهرست نهایی نامزدهای انتخاباتی نیست و به نظر می‌رسد که عملا از حضور در انتخابات کناره‌گیری کرده است. آقای کنی پس از انتخاب آیت‌الله خامنه‌ای، از سمت‌‌های خود استعفا داد تا آن طور که گفته دست رئیس جمهور و نخست وزیر برای انتخاب اعضای کابینه باز باشد.

پایان عزلت گزینی یک سیاستمدار ۸۰ ساله

محمدرضا مهدوی کنی از مؤسسان و دبیر کل جامعه روحانیت مبارز است. نهادی سنتی از روحانیون سیاسی که از قضا اکبر ‌‌هاشمی رفسنجانی هم از اعضای موسس آن است گرچه سال‌‌ها است که در جلسات آن شرکت نمی کند. در سال‌‌های اخیر در کنار مدیریت دانشگاه امام صادق که بنای اولیه آن متعلق به زمان پهلوی است و در محلی تاسیس شده که قبل از انقلاب به دانشگاه‌‌هاروارد تعلق داشت، تلاش کرده تا ریش سفید روحانیون و سیاستمداران برای رفع اختلاف‌‌ها باشد.

دانشگاه امام صادق که تشکیل آن به عنوان یک دانشگاه اسلامی در گفت‌و‌گوی روحانیونی چون مرتضی مطهری و محمدرضا مهدوی کنی و دیگران در دوره محمدرضا شاه شکل گرفته بود، در سال‌‌های اخیر عملا به محل پرورش گروهی از مدیران جمهوری اسلامی بدل شده که فارغ التحصیلان آن، عموما دیدگاه و ایدئولوژی سیاسی مشخص و متمایزی نسبت به دیگران دارند. سعید جلیلی، دبیر فعلی شورای عالی امنیت ملی ایران از جمله این افراد است.

آقای مهدوی کنی گرچه در دوران ریاست جمهوری محمد خاتمی به طرح‌‌های او در توسعه سیاسی و مدنی تاخت و نسبت به برنامه او اعلام "احساس خطر" کرد و مخالفت اکبر‌‌ هاشمی رفسنجانی و مهدی کروبی را هم با خویش برانگیخت اما در سال‌‌های اخیر کمتر موضع گیری سیاسی داشته و به نوعی به انزوا رفته بود. سیاستمدار روحانی، اینک در آستانه ۸۰ سالگی به صحنه سیاسی بازگشته و بار دیگر بعد از سال‌‌ها دوباره در جایی دیگر جانشین اکبر‌‌ هاشمی رفسنجانی شده است.

منبع: بی بی سی