روزی روزگاری کریمه؛ آوردگاه اولین جنگ مدرن

 

تا زمان آغاز درگیری‌ها در سال ۱۸۵۳، انقلاب صنعتی نیز از راه رسیده بود؛ شهرهای بزرگ از درون آن زاده شده، روش‌های نوین ساخت و تولید پدید آمده و منافع بسیاری از این تولیدات حاصل آمده بودند. گسترش صنعت با انقلابی در جنگاوری نیز همراه بود. لجستیک نظامی به واسطۀ قطار‌ها تغییر اساسی یافت، تلگراف سرعت ارتباطات را افزون کرد و سلاح‌های جدید و ابزارآلات جنگی، کشتار‌ها را به میزان قابل توجهی افزایش دادند. نبردهای کریمه خود نمونه‌ای از این واقعیت ناخوشایند هستند: ۲۵ هزار بریتانیایی، ۱۰۰ هزار فرانسوی و در حدود یک میلیون روسی در این نبرد‌ها کشته شدند.

 

عدم توازن طرفین در بهره‌وری از سلاح‌های پیشرفته به این کشتار‌ها دامن زد. در جنگ کریمه، مردانی با شمشیر و نیزه در مقابل مردانی مجهز به سلاح‌های جدید و توپخانه مبارزه می‌کردند؛ این نبرد دنیای مدرن را با خون تعمید داد و دوران پیش از انقلاب صنعتی را به خاک سپرد. عدم مساوات در توانایی‌ها یکی از دلایلی بود که نام جنگ کریمه را به عنوان نمادی از عدم موازنۀ نظامی در تاریخ ثبت کرد. فرماندهان به عمد، سربازان غیرمجهز خود را قربانی می‌کردند. حملۀ سواره نظام‌های بریتانیا به خط مقدم روسیه که به توپخانه مجهز بود به خودکشی شباهت داشت و شرح این نبرد در اشعار تنیسون جاودانه شده‌اند.

 

بر خلاف نبردهای پیشین، افراد غیرنظامی پشت جبهه نیز از وحشت‌ حاکم بر میدان‌های نبرد در امان نبودند. جنگ کریمه اولین جنگی بود که توسط خبرنگاران به طور زنده پوشش داده شد، خبرنگارانی که پیام‌هایشان را با تلگراف به برلین و پاریس و لندن مخابره می‌کردند. شهروندانی که فرزندانشان هزینۀ جنگ را می‌پرداختند از اتفاقات جبهه‌ها و همچنین از نابرابری‌ها و رویدادهای ناگوار میدان نبرد آگاه می‌شدند. این اخبار فقط به صورت نوشتاری نبودند و با عکس همراه شدند.

 

در واقع اولین عکس‌های جنگی از جنگ میان آمریکا و مکزیک تهیه شده بودند. اما راجر فنتون عکاس بریتانیایی به عنوان اولین عکاس جنگی شناخته می‌شود که این تمایز را مدیون عکاسی از نبردهای کریمه است.

 

فنتون فقط چند ماه در کریمه بود، از ۸ مارس تا ۲۶ ژوئن سال ۱۸۵۵، ولی طبق نظر کتابخانۀ کنگرۀ آمریکا او توانست «۳۶۰ عکس را در شرایطی بسیار دشوار تهیه کند». فنتون عکس‌هایش را با استفاده از «دوربین قطع بزرگ و بر روی شیشه ثبت می‌کرد... برای این کار به زمان نوردهی بسیار بالایی نیاز بود، چیزی در حدود ۲۰ ثانیه و حتی بیشتر».

 

فنتون در کریمه از مناظر و همچنین چهرۀ سربازان و فرماندهان عکاسی می‌کرد ولی تصویری از نبرد‌ها به آن شکلی که امروز به آن عادت داریم را ثبت نکرده است. توضیحی در کتابخانۀ کنگره آمده است: «هیچ عکسی از صحنه‌های نبرد و تلفات سنگین جنگ وجود ندارد.»

 

فنتون با یک دوربین سنگین و بزرگ عکاسی می‌کرد که به زمان نوردهی بالایی نیز نیاز داشت. به علاوه، او با یک اتاق تاریک متحرک نیز سفر می‌کرد - واگنی که فروشندگان شراب استفاده می‌کردند - و به این ترتیب عکس‌هایش را همزمان ظاهر می‌کرد. تصاویر فنتون از کریمه بیشتر ساکن است؛ آرام و ساکت. او از فواصل میان نبرد‌ها عکاسی کرده و تصاویر نیمه تمام ولی تاثیرگذارش خاطرۀ تصویری ما از جنگ کریمه را شکل می‌دهد. این تصاویر غم‌افزا هستند ولی فاقد هرگونه نشانی از خون‌ریزی‌ها و مصیبت‌های جنگ.

امروزه کریمه، شبه‌جزیره‌ای در جنوب اوکراین، بار دیگر خبرساز شده است. پس از آنکه تظاهرات طرفداران اتحادیۀ اروپا به سرنگونی یانکوویچ، رئیس‌جمهور اوکراین انجامید، نیروهای طرفدار روسیه پارلمان کریمه را تصرف کردند و خواستار جدایی شدند. پوتین، رئیس‌جمهور روسیه نیز از اوکراینی‌های طرفدار روسیه حمایت کرد و نیروهای روس را به کریمه فرستاد و آن‌ها دو فرودگاه استراتژیک را اشغال کردند. پارلمان روسیه به پوتین اجازه داد تا ارتش روسیه را به اوکراین اعزام کند. به این ترتیب خطر جنگ بار دیگر منطقۀ کریمه را در بر گرفت؛ جنگی که این بار می‌توانیم به طور زنده شاهدش باشیم.

تصویری از بندر بالاکلاوا در جنوب غربی شبه‌جزیره کریمه که توسط فنتون در سال ۱۸۵۵ عکاسی شده است. علاوه بر کشتی‌ها، «خیمه‌های قلندری» نیز در تصویر دیده می‌شوند. در پیش‌زمینه، به موازات ساحل، آغل اسب‌ها نیز قابل مشاهده است.
 

تصویری از اردوگاه سواره نظام به همراه مردم، اسب‌ها و خیمه‌ها در دشت‌های بالاکلاوا.
 

گروهی از فرماندهان هشتمین گروه سواره نظام سلاح سبک پادشاه ایرلند؛ هنگی که در سال ۱۶۹۳ تشکیل شد و در حملۀ تیپ سلاح سبک در نبرد بالاکلاوا در سال ۱۸۵۴ شرکت کرد؛ درگیری خونینی که در شعر آلفرد تنیسون جاودانه شد.
 

سواره نظام‌ها، چهارمین گارد سلطنتی ایرلند؛ تیپ سواره نظامی که در سال ۱۶۸۵ تشکیل شد و در نبرد بالاکلاوا در سال ۱۸۵۴ شرکت کرد؛ بخشی از «تیپ سنگین» که حملۀ تیپ سلاح سبک را تکمیل می‌کرد. در این عکس سربازان گرده چهارم به همراه یک اسب و یک بز در اردوگاه مشغول استراحت هستند.

  
عکسی از بندر بالاکلاوا به همراه انبارهای راه‌آهن در دوردست.

 
عکس مشهور فنتون، «درۀ سایۀ مرگ». عکس در ۲۳ آوریل سال ۱۸۵۵ در درۀ جنگ‌زده ثبت شده است. (همان‌گونه که سوزان سونتاگ نیز به آن اشاره کرده است، این‌‌ همان مکانی نیست که حملۀ مشهور سواران سلاح سبک صورت گرفته است.) در سال‌های اخیر بحث‌های بسیاری انجام گرفت تا ثابت شود که فنتون برای تهیۀ این عکس صحنه‌آرایی کرده است یا خیر. برخی عقیده دارند که فنتون توپ‌هایی را که در کنار جاده افتاده بودند به میان جاده منتقل کرده است تا بهتر در فریم عکس جای بگیرند.

نمونه‌ای از چهره‌نگاری‌های فنتون در کریمه. این عکس خود فنتون را نشان می‌دهد؛ او لباس زوئاو، گروهان پیاده نظام فرانسوی را بر تن کرده است.

 
مارکوس اسپارلینگ، دستیار فنتون سوار بر تاریکخانۀ سیارشان در تصویر دیده می‌شود. 

 

منبع: فارین پالیسی