محمد توسلی: بینش امام موسی صدر به روشنفکران دینی نزدیک است
در دو مقطع تاریخی به شهر بیروت سفر کرده‌ام. نوبت اول مربوط به سال‌های ۴۵-۱۳۴۴ است که در ارتباط با سازمان «سماع»(۱) همراه با شهید دکتر مصطفی چمران، دکتر ابراهیم یزدی، مرحوم صادق قطب‌زاده و جمعی دیگر از همفکران، ابتدا برای دیدن دوره‌های آموزشی به مصر رفتم و سپس در محل ماموریتم در بغداد مستقر شدم. در این مدت در توقف‌هایی که در شهر بیروت برای دیدار با آقای دکتر یزدی داشتم با برخی از شخصیت‌های تاثیرگذار در تحولات لبنان و فعالیت انجمن اسلامی دانشجویان در دانشگاه آمریکایی لبنان آشنا شدم. نوبت دوم مربوط به سفر در اردیبهشت ماه سال ۱۳۵۷ به لبنان است. از سال ۱۳۴۶ که به ایران مراجعت کردم تا سال ۱۳۵۷ توسط ساواک ممنوع‌الخروج بودم. در اوایل سال ۱۳۵۷ در شرایط خاص که برای استخدام مهندسین پاکستانی از سوی محل کارم «مهندسین مشاور راهور» مامور شدم، موفق به خروج از کشور شدم و پس از انجام ماموریت خود در پاکستان، سفر نسبتا طولانی و فشرده‌ای دور کره زمین داشتم و ضمن سفر به برخی از کشورهای جنوب شرقی آسیا، در آمریکا و اروپا با بسیاری از همفکران و اقوام از جمله آقای دکتر یزدی از شهر هوستون آمریکا و آقای دکتر تقی‌زاده و دکتر فریدون سحابی در لندن و صادق قطب‌زاده در پاریس و نهایتا شهید دکتر چمران و امام موسی صدر در لبنان دیدار داشتم. در این دیدار‌ها با شخصیت، بینش و منش به ویژه نقش برجسته‌ای که او در سازماندهی و توسعه انسانی شیعیان لبنان ایفا می‌کرد و همچنین تعامل تعالی‌بخش او با سایر مذاهب و ادیان لبنان آشنا شدم. در این یادداشت تا آنجا که به خاطر دارم نکاتی را بازگو می‌کنم.
جایگاه و نقش مدیریتی امام موسی صدر
در سفر سال ۵۷ به لبنان هدف اصلی من دیدار با شهید دکتر چمران بود که در آن موقع در مدرسه صنعتی واقع در شهر صور جنوب لبنان مستقر بود. ابتدا در بیروت با آقای دکتر جلیل ضرابی عضو قدیمی نهضت آزادی ایران که همراه خانمشان که هر دو فوق تخصص دکترا از آمریکا داشتند دیدار داشتم. ایشان برای کمک به شیعیان محروم لبنان تمام مزایای شغلی و زندگی حرفه‌ای خود را در آمریکا رها کرده بودند و به دعوت امام موسی صدر به بیروت آمده بودند و با ایجاد مرکز پزشکی به درمان شیعیان محروم لبنان مشغول بودند. ایثار و فداکاری افرادی چون دکتر ضرابی و همسرشان برای خدمت به مردم لبنان از یک سو و قدرت مدیریت و سازماندهی امام موسی صدر و همکاران ایشان از سوی دیگر نشان می‌دهد که ایشان می‌توانستند افراد عاشق خدمت به مردم را جذب کنند و از زندگی حرفه‌ای و آسایش خودشان در آمریکا بگذرند و با پذیرش شرایط بسیار سخت زندگی عاشقانه دل به خدمت مردم بسپارند. دکتر ضرابی شدیدا تحت تاثیر برنامه‌ها و توان مدیریتی و به طور خلاصه شخصیت تاثیرگذار امام موسی صدر بود. دکتر جلیل ضرابی در سال‌های اول انقلاب نقش موثری در مدیریت برخی از بیمارستان‌ها و خدمات پزشکی در ایران داشت ولی به علت مشکل دیسک کمر سال‌هاست که در آمریکا با این مشکل دست و پنجه نرم می‌کند اما کماکان ایمان و خلوص دینی و انگیزه خدمت به مردم را پیگیری می‌کند.
از بیروت برای دیدار شهید دکتر چمران عازم صور شدم، در آن ایام ارتش اسرائیل، جنوب لبنان را تا ارتفاعات مشرف به شهر صور و مدرسه صنعتی صور را اشغال کرده بود. در شرایطی که هم مردم و حتی رزمندگان فلسطینی شهر صور را ترک کرده بودند، دکتر چمران با جمعی از شاگردان مدرسه صنعتی صور پایگاه خود را حفظ کرده بودند.
در چنین شرایطی چند روز با دکتر چمران بودم. او خاطرات سال‌های گذشته خود را که از سال ۱۳۴۴ از هم جدا شدیم به ویژه برنامه‌هایش در بیروت و شهر صور شرح می‌داد. شرایط سخت زندگی و فشارهای اجتماعی خدشه‌ای بر ایمان و اراده و عزم او برای کمک به مردم لبنان وارد نساخته بود.
همان‌گونه که در خاطرات مکتوب سایر دوستان آمده است امام موسی صدر در سفری که در آن سال‌ها به ایران داشت، در دیدار با مرحوم مهندس مهدی بازرگان از ایشان می‌خواهند کسی را معرفی کنند که بتواند مدیریت مدرسه صنعتی صور را به عهده بگیرد.
مرحوم مهندس بازرگان که در جریان سفر دوستان از جمله دکتر چمران به منطقه خاورمیانه و مصر و لبنان بود، دکتر چمران را معرفی می‌کند که از دوران دانشجویی با او آشنا بود. معروف است که مهندس بازرگان در درس ترمودینامیک نمره ۲۲ به او داده بود، نمره بیست برای امتحان و دو نمره برای جزوه بسیار عالی و خط خوب او!!
امام موسی صدر که از قبل با دکتر چمران آشنایی داشت از این پیشنهاد استقبال می‌کند. به این ترتیب شهید دکتر چمران که پس از توقف برنامه سازمان سماع در منطقه خاورمیانه به آمریکا برگشته بود با دعوت امام موسی صدر مجددا با خانواده‌اش به لبنان برمی‌گردد. البته شرایط سخت زندگی در لبنان برای همسر و فرزندانش موجب می‌شود دکتر چمران بین خانواده و خدمت به مردم محروم لبنان، ماندن در لبنان را انتخاب کند و با توکل به خدا و عشق خدمت به مردم محروم تمام مصائب و پیامدهای این تصمیم را بپذیرد.
چنین تصمیم بسیار سخت و تاثیرگذار در زندگی شخصی دکتر چمران علاوه بر شخصیت و خصوصیات فکری و علائق او با نگاه امام موسی صدر به اسلام و برنامه‌های او برای خدمت به مردم محروم لبنان ارتباط تنگاتنگی دارد که این چنین دکتر چمران را شیفته همکاری با برنامه‌های او می‌کند.
امروز پس از گذشت حدود چهار دهه از آن دوران و آنچه در منطقه خاورمیانه در جریان است و مصائبی که به مردم کشورهای مسلمان سوریه، لبنان و عراق، مصر و سایر کشورهای اسلامی وارد شده است، بیش از پیش جایگاه اندیشه اسلامی و نگاه راهبردی اصلاح‌طلبانه امام موسی صدر برای آینده کشورهای اسلامی برجسته می‌شود. بینش و منش امام موسی صدر بسیار به روشنفکران دینی در ایران به ویژه مرحوم مهندس مهدی بازرگان و سایر پیشگامان نهضت آزادی ایران نزدیک است. او نیز علاوه بر توان مدیریت بالا و برداشتی رحمانی از معارف اسلامی و شناخت مسایل و مشکلات مردم در کشورهای اسلامی و تجربیات بشری بر اساس آموزه‌های قرآنی برای ایجاد تحول در شرایط کشور لبنان زمینه‌های تحول فرهنگی، اجتماعی و سیاسی را با برنامه‌ریزی راهبردی پیگیری می‌کرد و برای اجرای برنامه‌های خود با شخصیت‌های همفکری چون مرحوم مهندس بازرگان مشورت می‌کرد و شخصیت‌هایی چون شهید دکتر چمران و دکتر جلیل ضرابی که سوابق فکری و اعتقادی آنان مشخص بوده است، به همکاری دعوت می‌کرد.
امام موسی صدر با شخصیتی فرهمند و تاثیرگذار در عرصه تحولات فرهنگی ـ اجتماعی ـ سیاسی لبنان بایستی ارزیابی شود. ربودن و غیبت او در آستانه انقلاب اسلامی ایران قابل بررسی و تامل بسیار است. کشورهای استیلاگر غربی که برای تسلط بر منابع انرژی خاورمیانه برنامه راهبردی داشته و دارند دستکم در دو قرن اخیر زمینه‌های تفرقه دینی و ایجاد مذاهب ساختگی و برجسته کردن تفاوت‌های تاریخی بین مذاهب اسلامی را فراهم کرده‌اند و پیشگامان و یاران منادی اسلام رحمانی را در کشورهای اسلامی منزوی و یا ترور شخصیتی و فیزیکی می‌کنند تا به جای رحمت (رحماء بینهم)، اخلاق و اعتدال در مناسبات بین مسلمانان که هدف اصلی و راهبردی اسلام است، افراط و خشونت و برادرکشی بر این جوامع حاکم شود و زمینه برای تحقق برنامه‌های راهبردی آنان فراهم گردد.
در شرایطی که آتش جنگ در سوریه و کشورهای همسایه آن زبانه کشیده است و برادرکشی با سبعت تمام و خشونت عریان بنام اسلام تیتر اول رسانه‌های جهانی را به خود اختصاص داده است، بسیار بجاست که دانشمندان و آگاهان کشورهای اسلامی، ضمن تجلیل از افکار و اندیشه شخصیت‌های تاثیرگذار چون امام موسی صدر و مهندس مهدی بازرگان با افکار ویرانگر طالبانیسم، سلفی‌گری و تکفیری در سطح فرهنگی به مقابله بپردازند و مسلمانان را با معارف قرآنی و اسلام رحمانی آشنا سازند.
محمد توسلی
پی‌نوشت:
۱- برای تفصیل آشنایی با سازمان سماع به کتاب سرهنگ غلامرضا نجاتی تاریخ ۲۵ ساله ایران، بین کودتای ۲۸ مرداد و انقلاب اسلامی و خاطرات شهید دکتر چمران و آقای دکتر ابراهیم یزدی مراجعه شود.
منبع: روایت صدر
نظر شما :