پروندۀ یادمان ریاست جمهوری خاتمی روی میز نهاوندیان
امید ایران‌مهر
تاسیس موزه‌های یادمان ریاست جمهوری سابقه‌ای ۳۰ ساله دارد. در سال ۱۳۶۲ بود که از سوی آیت‌الله خامنه‌ای، رئیس‌جمهوری وقت دستوری مبنی بر ایجاد موزه هدایای ریاست جمهوری صادر شد. این موزه سه سال بعد آغاز به کار کرد و تا پایان دوران ریاست جمهوری ایشان در مجموع ۴۴۶ هدیه مردمی و خارجی را در خود جای داد. امروز هدایای دوران ریاست جمهوری مقام معظم رهبری در کنار سایر هدایای اهدایی به ایشان در مجموعه موزه‌های آستان قدس رضوی نگهداری می‌شود و در معرض دید عموم قرار دارد.
این موضوع در دوره‌های بعدی ریاست جمهوری هم ادامه یافت، چنانکه در سال ۷۶ به استناد بند پنجم قانون تأسیس سازمان اسناد ملی، یادمان ریاست جمهوری آیت‌الله هاشمی رفسنجانی تأسیس و راه‌اندازی شد و اسناد و هدایای دو دوره ریاست جمهوری‌اش با صلاحدید او و زیر نظر سازمان اسناد ملی ایران به محلی که در زادگاهش رفسنجان بنا شده بود انتقال یافت و محسن هاشمی به پیشنهاد رئیس‌جمهور وقت و با حکم رئیس سازمان اسناد ملی به عنوان رئیس این یادمان منصوب شد. یادمان ریاست جمهوری حجت‌الاسلام سید محمد خاتمی، رئیس دولت‌های هفتم و هشتم هم به همین ترتیب در سال ۸۳ تأسیس شد و اسناد و هدایای دو دوره ریاست جمهوری او تحت نظر سازمان اسناد و کتابخانه ملی و با مصوبۀ هیات وزیران در ساختمان شماره ۲۴۰ مجموعه فرهنگی و تاریخی سعدآباد، از خرداد تا مرداد ۸۴ در معرض دید عموم قرار گرفت. مهندس سید علی خاتمی هم به ترتیب پیشین با حکم رئیس سازمان اسناد و کتابخانه ملی به عنوان رئیس این یادمان منصوب شد.
با آغاز به کار دولت نهم اما این سنت حسنه با موانعی مواجه شد؛ بلایایی که از همان ماه‌های نخست استقرار رئیس جدید دولت، یک به یک دامنگیر یادمان رئیس‌جمهوری پیشین شد. علیرضا تابش، مدیر هماهنگی امور یادمان‌های روسای جمهوری در سازمان اسناد و کتابخانه ملی در این باره به «تاریخ ایرانی» می‌گوید: «با روی کار آمدن دولت نهم برخی از مصوبه‌های دولت قبلی مورد بازنگری قرار گرفت و تغییر یافت و یا باطل شد، یا عملاً موضوعات کاری آن مصوبه‌ها را تغییر دادند. از جمله مصوباتی که در دولت آقای احمدی‌نژاد تغییر کرد همان بود که در دولت آقای خاتمی راجع به ساختمان ۲۴۰ سعدآباد به تصویب هیات وزیران رسیده بود و کاربری آن از سازمان میراث فرهنگی به سازمان اسناد و کتابخانه ملی منتقل شده بود تا موزه یادمان ریاست جمهوری آقای خاتمی را در خود جای دهد. در آغاز کار دولت نهم بنا به پیشنهاد آقای مشایی، معاون رئیس‌جمهور و رئیس وقت سازمان میراث فرهنگی، هیات وزیران تصویب کرد کاربری ساختمان این موزه دوباره به سازمان میراث فرهنگی واگذار شود. طبق این مصوبه دولت، سازمان اسناد و کتابخانه ملی از این ساختمان خلع ید شد و سرنوشت جدید و متفاوتی برای موزه تازه تاسیس و هدایا و اسناد داخل آن رقم خورد.»
کارکنان سازمان اسناد ملی را به یادمان سعدآباد راه ندادند
اینچنین بود که با لغو مصوبه دولت سابق، داستان تعطیلی یادمان ریاست جمهوری سید محمد خاتمی رقم خورد و مصوبه تازۀ دولت احمدی‌نژاد بدون آنکه نظر کار‌شناسی سازمان اسناد و کتابخانه ملی به عنوان مسئول یادمان و بهره‌بردار ساختمان مذکور کسب شود، تصویب و ابلاغ شد. این اما پایان کار نبود. مصوبۀ دولت بهانه‌ای شد تا کارمندان موزۀ یادمان ریاست جمهوری رئیس دولت‌های هفتم و هشتم که کارمندان سازمان اسناد و کتابخانه ملی هستند، اجازه حضور در ساختمان یادمان را از دست بدهند.
تابش در این باره می‌گوید: «دولت نهم، به این بهانه دسترسی سازمان اسناد و کتابخانه ملی که وظیفه‌اش نگهداری هدایا و اسناد ریاست جمهوری آقای خاتمی بود را محدود کرد و از آن پس ما و همکارانمان را به موزه‌ای که مسئولیت اداره آن را داشتیم راه ندادند. این موضوع مربوط به مهر ۱۳۸۴ است یعنی کمتر از دو ماه از آغاز به کار دولت نهم گذشته بود که با تدبیر و تصمیم آقای مشایی، همکاران ما دیگر نتوانستند در آن ساختمان حاضر شوند و اسناد و اشیا همانجا باقی ماند. اسناد این موزه شامل مجموعه‌ای از لوح‌های تقدیر، سفرنامه‌ها، آلبوم‌های عکس، ویدئوها، اسناد تصویری و مکتوب سفرهای آقای خاتمی و حدود ۲۰۰۰ قلم هدایایی که به ایشان تقدیم شده بود، همان جا ماند و کارمندان موزه هم بالاجبار دستشان کوتاه شد.»
موزه‌ای نادر که نادیده ماند
بعد از این واقعه تلاش‌ها برای بازگرداندن مدیریت موزه به سازمان اسناد و کتابخانه ملی یا دست‌کم خارج کردن هدایا و انتقال آن به ساختمانی دیگر برای راه‌اندازی موزه و یادمان خاتمی آغاز شد. مدیر هماهنگی امور یادمان‌های روسای جمهوری دربارۀ این تلاش‌ها می‌گوید: «در دورۀ ریاست آقای اشعری در سازمان اسناد و کتابخانه ملی از ۸۴ تا زمستان ۸۹ انصاف این است که به رغم اینکه ایشان گرایش‌های اصولگرایی داشت، اما به سبب مسئولیت سازمانی که نسبت به همۀ یادمان‌های ریاست جمهوری احساس می‌کرد، چندین بار با آقای مشایی و رئیس‌جمهوری وقت، در این باره مذاکره کرد. خواستۀ آقای اشعری هم این بود که خوب، اگر شما به این ساختمان نیاز دارید حداقل کاری کنید که ما بتوانیم هدایا را از اینجا ببریم، این موضوع را رئیس وقت سازمان اسناد و کتابخانه ملی مکرراً نوشت و پیگیری کرد، اما متاسفانه به نتیجه‌ای نرسید، خود ما حتی درخواست جلسه کردیم، با مسئولان مختلفی وارد مذاکره شدیم که این مشکل را حل کنیم. حرفمان هم این بود که به هر حال این‌ها سرمایۀ ملی است و متعلق به مردم ایران، بیاییم با کمک هم در درون دولت موزه‌ای که این همه برای آن زحمت کشیده شده و قریب ۲۰۰۰ هدیۀ آقای خاتمی و حدود نزدیک به ۲۰۰ هدیۀ دوران ریاست جمهوری مقام معظم رهبری در آن قرار دارد و مردم می‌توانستند بیایند و ببینند را بازگشایی کنیم.»
تابش با توصیف بخش‌های مختلف موزۀ یادمان ریاست جمهوری خاتمی می‌گوید: «این یادمان در ساختمان ۲۴۰ سعدآباد یک مجموعۀ سه طبقه است. در طبقه همکف این موزه حدود ۲۰۰ قطعه از اشیا و هدایای دوران ریاست جمهوری مقام معظم رهبری به اذن و اجازه معظم‌له نگهداری می‌شود. این هدایا در ویترین‌ها چیده شده‌اند و روی دیوار این تالار هم که اسمش «تالار جمهوری» است، سیر کرونولوژی دولت‌های جمهوری اسلامی از دولت موقت تا دولت هشتم، تصویر شده است. این تابلوها مشخصات عمومی دولت‌ها مثل زندگینامه روسای جمهور، میزان رای رئیس‌جمهور، اعضای کابینه و... را نشان می‌دهد که روی پنل‌هایی بر اساس ترتیب تاریخی دولت‌ها، طراحی شده است. در طبقات بالای این مجموعه هم حدود ۲۰۰۰ قلم هدیه دو دوره ریاست جمهوری سید محمد خاتمی به نمایش گذاشته شده بود اما به سبب سلیقه‌گرایی که در دولت نهم اعمال شد، از یک طرف اقشار مختلف مردم از دیدن بخشی از میراث ملی خودشان محروم شدند و از طرفی پژوهشگران نتوانستند از این مجموعه استفاده و بهره ببرند. موزه ریاست جمهوری آقای خاتمی کمتر از سه ماه در معرض دید عموم بود. برنامه‌های متنوعی برای این موزه طراحی شده بود اما عملاً این موزه در آغاز کار، جوانمرگ شد و نتوانست به حیات طبیعی خود ادامه دهد.»
تبدیل ساختمان موزه به انبار هدایا
با وجود نامه‌نگاری‌های متعدد و تلاش‌های ریاست وقت سازمان اسناد و کتابخانه ملی و مجموعۀ کارشناسان این سازمان، دولت نهم و دهم حاضر نشد گشایشی در کار یادمان ریاست جمهوری سید محمد خاتمی ایجاد کند تا اینکه اسفندیار رحیم مشایی به سمت ریاست دفتر محمود احمدی‌نژاد منصوب شد. مشایی مدیریت ساختمان ۲۴۰ را به تشریفات ریاست جمهوری سپرد، در این دوره موزه یادمان عملا به مخزنی برای نگهداری هدایای دولت تازه تبدیل شد. تابش دربارۀ این تصمیم می‌گوید: «یکی از مجموعه‌های تحت نظر دفتر رئیس‌جمهور، معاونت تشریفات است. از قدیم در ساختار اداری تشریفات ریاست جمهوری اداره موزه و هدایا وجود دارد. در شرح وظایف این اداره آمده است که از یک طرف وظیفه دارد هدایایی که توسط آقای رئیس‌جمهور به مهمانان خارجی اهداء شود را تهیه و تامین کند و بالعکس؛ هدایایی که مقامات خارجی یا اقشار مردم به رئیس‌جمهور کشورمان اهدا می‌کنند را هم باید تحویل بگیرد، نگهداری و ساماندهی کند تا در موقعیت مناسب در موزه رئیس‌جمهور نمایش داده شود. اینچنین بود که معاونت تشریفات ریاست جمهوری با حکم آقای مشایی عملا مسئولیت موزه آقای خاتمی را برعهده گرفت در حالی که این در حیطۀ شرح وظایف اداری سازمان اسناد و کتابخانه ملی بود. علاوه بر این در اوایل دوره مسئولیت آقای مشایی در دفتر رئیس‌جمهور، به تشریفات ریاست جمهوری دستور داده شد هدایایی که به آقای احمدی‌نژاد داده شده را هم از دفتر پاستور به موزه هدایا در سعدآباد بیاورند. شما می‌دانید وقتی در طراحی یک موزه تعداد مشخصی ویترین جانمایی شده، هرچقدر هم بخواهیم بصورت فشرده هدایا را جانمایی کنیم، بالاخره باید نکات فنی و محدودیت‌هایی مثل مسیر عبور و مرور بازدیدکنندگان و مسائل دیگر هم در نظر گرفته شود تا طراحی استاندارد باشد. اما در زمان دولت‌های نهم و دهم نه تنها دسترسی مردم به این موزه قطع شد بلکه عملاً موزۀ آقای خاتمی که ۲۰۰۰ هدیۀ ریاست جمهوری ایشان و ۲۰۰ هدیۀ دوره ریاست جمهوری آیت‌الله خامنه‌ای مقام معظم رهبری در آن نگهداری می‌شد، تبدیل به انبار متراکم هدایای آقای احمدی‌نژاد شد که روز به روز هم بر تعداد هدایا افزوده می‌شد.»
احمدی‌نژاد پاسخی به پیشنهاد تاسیس یادمانش نداد
با اجرای تصمیم تازۀ مشایی رئیس وقت دفتر رئیس‌جمهور، حالا علاوه بر معضل ادارۀ یادمان ریاست جمهوری سید محمد خاتمی، موضوع تازه‌ای هم مطرح بود؛ موزه ریاست جمهوری محمود احمدی‌نژاد. در دولت دوم احمدی‌نژاد و دوران ریاست دفتری مشایی از یک طرف روند افزایش موجودی هدایای ساختمان ۲۴۰ به شدت ادامه یافت و هدایای محمود احمدی‌نژاد روی اسناد و هدایای پیشین سنگینی کرد و از طرف دیگر سازمان اسناد و کتابخانه ملی هم به خاطر وظایف ذاتی که بر عهده‌اش بود، هم در دورۀ ریاست اشعری و هم در آغاز ریاست اسحاق صلاحی در قالب نامه‌نگاری‌هایی با احمدی‌نژاد و مذاکره با وی پیشنهاد داد بر اساس وظیفه قانونی این سازمان، یادمان ریاست جمهوری او در هر کجا که تعیین می‌کند راه‌اندازی شود.
تابش در این باره می‌گوید: «هم آقای اشعری و هم آقای صلاحی در نامه‌هایی به آقای احمدی‌نژاد پیشنهاد دادند شما هم چون روسای جمهور سابق نماینده‌ای معرفی کنید تا این سازمان دولتی این کار را برایتان انجام دهد. اما متاسفانه هر دو نامه بی‌پاسخ ماند و ارجاعی که به طور رسمی مشخص کند ایشان چه برنامه‌ای برای هدایایشان دارند، صورت نگرفت.»
این روند پیگیری بی‌نتیجه تا زمستان ۱۳۸۹ ادامه یافت. دی‌ماه همین سال بود که سرانجام اسفندیار رحیم مشایی رئیس دفتر رئیس‌جمهور دستور داد اسنادی که در یادمان ریاست‌جمهوری سید محمد خاتمی نگهداری می‌شد به کتابخانه ملی تحویل شود، ولی هدایا همچنان در سعدآباد بماند. اما همین دستور کتبی هم تمام و کمال اجرایی نشد.
تابش با اشاره به این دستور تصریح می‌کند: «یکی از اختلافاتی که میان سازمان اسناد و کتابخانه ملی با دفتر رئیس‌جمهور و سازمان میراث فرهنگی بود و بر اساس آن ده‌ها نامه نوشته شد، چند جلسه گذاشته شد و بی‌نتیجه ماند، این بود که اگر شما به عنوان دفتر ریاست جمهوری به ساختمان ۲۴۰ سعدآباد نیاز دارید، آن ساختمان برای شما، اما هدایا را رسما به سازمان اسناد ملی تحویل دهید چون حفظ و نگهداری از آن‌ها وظیفه اداری این سازمان است. با این حال آخرین مکاتبه‌ای که شد و دستوری به دست‌خط آقای مشایی روی آن داشت، این بود که هدایا در سعدآباد بماند و تنها بخشی از اسناد موزه آقای خاتمی به سازمان اسناد و کتابخانه ملی تحویل داده شد.»
او دربارۀ این اسناد می‌گوید: «بخشی از اسناد و کتاب‌ها و آلبوم‌ها از سعدآباد به کتابخانه ملی منتقل شد و بخشی از اسناد و همۀ هدایای اهدایی به آقای خاتمی همچنان در ساختمان موزه یادمان ماند و پیگیری‌های ما به هیچ نتیجه‌ای نرسید. مثالی می‌زنم که معنا و مفهوم اسناد و هدایا مشخص‌تر باشد. آقای خاتمی در طول دو دورۀ ریاست جمهوری خود ۱۴ دکترای افتخاری دریافت کردند. اجزای این دکترای افتخاری بخشی لباس و کلاه و همایل و... است و بخشی لوح رسمی دکتراست. بخشی از اسناد آقای خاتمی به کتابخانه ملی منتقل شد و خوشبختانه در آنجا نگهداری می‌شود اما بخشی همچنان در موزه یادمان در سعدآباد است و هدایای آقای احمدی‌نژاد هم به آن اضافه شد.»
دولت آقای روحانی در حال پیگیری موضوع است
با روی کار آمدن دولت دکتر حسن روحانی، امیدها به حل مشکلات پیش آمده در ۸ سال گذشته قوت گرفت اما خبر خروج ناگهانی و شبانه هدایای احمدی‌نژاد از مجموعۀ ریاست جمهوری در مردادماه امسال بار دیگر نگرانی‌هایی را پدید آورده است. تابش دربارۀ آخرین اقدامات به عمل آمده برای حل موضوع یادمان سعدآباد می‌گوید: «در خبرها آمده که این هدایا را شب قبل از مراسم تحلیف رئیس‌جمهور از ساختمان موزه برده‌اند. رئیس سازمان اسناد و کتابخانه ملی حسب وظیفه‌ای که دارد مکاتبه‌ای با دکتر نهاوندیان رئیس دفتر رئیس‌جمهوری انجام داده است. علت اینکه چرا این مکاتبه را با رئیس دفتر رئیس‌جمهور انجام داده، این است که در حال حاضر کارکنان تشریفات ریاست جمهوری در آن ساختمان مستقر هستند و عملاً آن ساختمان جزو مجموعه‌های تحت اختیار آقای دکتر نهاوندیان است. تا جایی که ما مطلع شدیم ایشان هم دستور پیگیری صادر کرده‌اند و به هر حال بعد از اینکه خودشان در نهاد ریاست جمهوری متوجه این مورد شدند، رسیدگی‌هایشان را انجام دادند.»
اما خواستۀ سازمان اسناد و کتابخانه ملی در مقطع فعلی چیست؟ تابش می‌گوید: «در نامۀ آقای صلاحی به آقای دکتر نهاوندیان دو مورد درخواست و تاکید شده است: یکی بازگشت کارکنان یادمان آقای خاتمی به محل کار قبلی‌شان تا در آنجا و در کنار هدایا و اسناد مستقر شوند، نکتۀ دوم اینکه ترتیبی داده شود که همان مصوبه قبلی که دولت هشتم در مورد این ساختمان داشت، دوباره به روند سابق بازگردد. یعنی با مشکلاتی که این موزه طی ۸ سال دچارش شده بود و ماجرای واگذاری، این ساختمان به لحاظ اداری به ۸ سال قبل بازگردد و مصوبۀ هیات دولت هشتم بار دیگر اجرایی شود و ساختمان مجددا به سازمان کتابخانه و اسناد ملی واگذار گردد.»
او دربارۀ اینکه اکنون موضوع یادمان در چه مرحله‌ای قرار گرفته است، می‌گوید: «باید منتظر ماند تا نتایج بررسی‌های دفتر رئیس‌جمهوری مشخص شود. درخواست کتابخانه ملی این است که به مصوبۀ دولت هشتم برگردند. انتظار سازمان اسناد و کتابخانه ملی این است که هم کارهای قانونی انجام شود و به روال سابق برگردد، هم اینکه کارکنان یادمان که ۸ سال بالاجبار از آن مجموعه دور ماندند، بار دیگر در محل کارشان مستقر شوند و از نزدیک ببینند آنجا چه خبر است.»
موضوع یادمان‌های ریاست جمهوری با خبر خروج چند کامیون هدایا از این مجموعه بار دیگر به صدر اخبار رسانه‌ها آمده است، اما آیا این هدایا تنها هدایای دوران ریاست جمهوری احمدی‌نژاد بوده یا از هدایای پیشین هم سهمی برده است؟ آیا امکان تطبیق هدایای موجود با آنچه ۸ سال قبل در سعدآباد به یادگار گذاشته شد وجود دارد؟
تابش می‌گوید: «ما هنوز نمی‌دانیم آنچه خارج شده شامل چه هدایایی بوده است اما آنچه مسلم است کارکنان سازمان اسناد ملی که مسئولیت ادارۀ یادمان را داشتند در صورت بازگشت به کارشان توان این را دارند که بر اساس فهرستی که از هدایای دوره آقای خاتمی تهیه کرده‌اند، مشخص کنند که آیا به این مجموعه هم در جریان خروج و انتقال هدایا آسیبی رسیده است یا خیر؟»
سرنوشت هدایای احمدی نژاد چه می‌شود؟
موضوع یادمان سید محمد خاتمی در دست پیگیری است و به زودی سرنوشت آن مشخص خواهد شد اما پرسش اینجاست که حالا تکلیف هدایای رئیس دولت‌های نهم و دهم چه می‌شود؟ آیا سنتی که از دوران ریاست جمهوری آیت‌الله خامنه‌ای بنیان گذاشته شد، در پایان دوران ریاست جمهوری محمود احمدی‌نژاد هم پیگیری خواهد شد؟ پیش‌تر گفته شده بود این هدایا پس از خروج شبانه از مجموعۀ ریاست جمهوری، اکنون در ساختمان «خیابان لادن» نگهداری می‌شوند و حالا خبرگزاری فارس خبر داده که احتمال دارد احمدی‌نژاد و یارانش هدایای خارج شده را برای تامین بودجۀ «دانشگاه جدیدالتاسیس ایرانیان» به حراج بگذارند! در این شرایط و با توجه به اینکه سازمان اسناد و کتابخانه ملی قانوناً مسئولیت هدایای روسای جمهوری را برعهده داشته و دارد، آیا ادعایی در قبال هدایای احمدی‌نژاد خواهد داشت؟
اسحاق صلاحی، رئیس سازمان اسناد و کتابخانه ملی اخیراً در گفت‌وگویی با روزنامه «جهان صنعت» در این‌باره گفته بود: «بر اساس مصوبه هیات امنا سازمان اسناد و کتابخانه ملی در دولت نهم، در ساختار تشکیلاتی سازمان اسناد، مدیریت هماهنگی امور یادمان‌های روسای جمهوری تصویب شده است. روسای جمهور طبق روال در پایان دوره فردی را برای اداره مجموعه یادمان‌هایشان به سازمان اسناد و کتابخانه ملی معرفی می‌کنند، همچنان که آقای خاتمی و آقای هاشمی نیز هر کدام در پایان دوره فردی را به این سازمان معرفی کردند. در دوره آقای احمدی‌نژاد هم مسوول قبل از من جناب آقای اشعری و هم من، مکاتباتی را با ریاست جمهوری انجام دادیم و خواستیم که نماینده‌شان را برای راه‌اندازی و مدیریت موزه یادمان‌ها به ما معرفی کنند اما مکاتبات ما بی‌پاسخ ماند و در روزهای پایانی دولت دهم نامه‌ای از سوی نهاد به ما دادند که اعلام کرده بود نظر بر این است که یادمان ریاست جمهوری آقای احمدی‌نژاد در فلان شهر برپا شود که این اتفاق نیز به انجام نرسید و ما مطلع شدیم که جابه‌جایی هدایا صورت گرفته است.»
حالا باید منتظر ماند و دید نتیجۀ پیگیری‌های دولت تازه برای حل موضوع هدایا و میراث دولت‌های پیشین به کجا می‌رسد؟ آیا به زودی شاهد بازگشایی ساختمان ۲۴۰ سعدآباد و تعیین تکلیف مهمان‌های ناخواندۀ خیابان لادن خواهیم بود؟
تابش به نتیجۀ تلاش‌های تازه امیدوار است و می‌گوید: «در آغاز کار دولت یازدهم با انتصاب آقای مبینی به سمت سرپرست معاونت تشریفات ریاست جمهوری و پس از آن (روزهای اخیر) انتصاب آقای حسین‌پور، به سمت معاون تشریفات ریاست جمهوری امیدواری‌ها برای رسیدگی به این موضوع زنده شد و خوشبین هستیم بر اساس دستوری که جناب آقای دکتر نهاوندیان صادر کرده موضوع به صورت جدی و ریشه‌ای پیگیری شود و این مشکلات ۸ ساله به‌زودی با سرانگشت تدبیر دولتمردان مرتفع شود.»
نظر شما :