علی دهباشی: ادعای قتل صمد بهرنگی افسانه‌سازی عوام بود
هفته‌نامه «امید جوان» به مناسبت این روز به بررسی آثار و مرگ «صمد بهرنگی» یکی دیگر از نویسندگان حوزه کودک و نوجوان پرداخته است. او روز دوم تیر سال ۱۳۱۸ در محله چرنداب تبریز به دنیا آمد. پس از فارغ‌التحصیلی از دانشسرای مقدماتی در سال ۱۳۳۶ به شغل آموزگاری روی آورد. صمد پس از ادامه تحصیل در رشته زبان و ادبیات انگلیسی در سال ۱۳۳۹ اولین داستان خود را به نام «عادت» منتشر کرد. از کارهای جالب توجه این نویسنده ترجمه شعرهایی از مهدی اخوان ثالث، احمد شاملو، فروغ فرخزاد و نیمایوشیج به انگلیسی و ترکی استانبولی بود. او در شهریور سال ۱۳۴۷ در رود ارس غرق شد و جسدش را چند روز بعد از آب گرفتند، پیکر این نویسنده کودک و نوجوان در گورستان امامیه تبریز دفن شده است. از آثار صمد می‌توان «الدوز و کلاغ‌ها» «کوراغلو و کچل حمزه»، «آه! ما الاغ‌ها»، «افسانه‌های آذربایجان» و... اشاره کرد. «امید جوان» در گفت‌وگو با علی دهباشی نویسنده، ادب‌پژوه و سردبیر مجله «بخارا» به گوشه‌هایی از زندگی و مرگ جنجالی صمد بهرنگی پرداخته است:
جایگاه «صمد بهرنگی» در ادبیات کودک و نوجوان چگونه است؟
او تا سال ۱۳۶۰ یکی از نویسندگان مطرح در این حوزه بود، اما به تدریج کمرنگ شد.
چرا؟
برای اینکه او نویسنده کاملا سیاسی بود و وقتی تب و تاب جریان‌های سیاسی در آن سال‌ها فرو نشست، بسیاری از گفته‌ها و نوشته‌های صمد هم جنبه عادی یافت.
برجسته‌ترین آثار صمد کدامند؟
ماهی سیاه کوچولو و ۲۴ ساعت در خواب و بیداری.
آثار صمد در حال حاضر چاپ می‌شود؟
بله، مرتب این کار صورت می‌گیرد ولی آن استقبال سابق از آن‌ها به عمل نمی‌آید.
چرا هیچ کدام از کارهای صمد به فیلم تبدیل نشده، حداقل ماهی سیاه کوچولو، قابلیت انیمیشن را داشت؟
گفتم، بیشتر به خاطر سیاسی بودن کارهای صمد است. امروز هم کسی دنبال این چیز‌ها نمی‌رود. برای اینکه بچه‌های ما دنبال مسایل دیگری هستند.
کدام مسایل؟
اسطوره‌های جدیدی که توسط بازی‌های کامپیوتری خلق شده، در واقع فرهنگ جهانی کار دست ما داده است!
خب چرا ما اسطوره‌هایمان را برای آن‌ها بازسازی نمی‌کنیم؟
خیلی شاهکار بکنیم این است که بتوانیم اسطوره‌های شاهنامه را برای آن‌ها از نو مطرح کنیم.
مرگ صمد، دارای دو نظریه است، یکی اینکه می‌گویند او را کشته‌اند، دیگری اینکه گفته می‌شود او خود غرق شده است. روایت درست در این زمینه کدام است؟
من پس از پیروزی انقلاب برای اولین بار نامه‌ای از جلال آل‌احمد منتشر کردم او در آن نامه به منصور اوجی شاعر شیرازی می‌نویسد: «اما در باب قضیه صمد بهرنگی، او خودش غرق شد، ما خواستیم در مقاله صمد و افسانه‌سازی عوام به افسانه مردم جهت بدهیم و بر این اساس مرگ او را به گردن حکومت بیندازیم.»
طرفداران به قتل رسیدن صمد ادعا می‌کنند که در ماه شهریور، رود ارس کم آب است و در نتیجه احتمال غرق شدن سهوی وی را کم می‌دانند. اسد بهرنگی برادر صمد کم آب بودن محل غرق شدن صمد را تایید می‌کند؟
تا قبل از انتشار نامه جلال آل‌احمد به طور قطع و یقین می‌گفتند که صمد را غرق کرده‌اند و کشته‌اند. بخشی از این ادعا هم مستند می‌شد به مقاله آل‌احمد اما او بعد‌ها گفت که صمد غرق شده و ما خواستیم به افسانه‌سازی عوام جهت بدهیم.
چرا جلال آل‌احمد ابتدا به نظریه کشته شدن صمد دامن زد؟
برای اینکه مردم باور نمی‌کنند قهرمانی غرق شود. آن‌ها دوست داشتند که بگویند صمد کشته شده است، اما واقعیت این است که صمد شنا بلد نبود.
این مسایل نخستین بار کجا مطرح شد؟
در ویژه‌نامه مجله آرش که به مناسبت مرگ صمد بهرنگی منتشر شده بود.
چه کسانی در باب آثار صمد تحقیق کرده‌اند که در قالب کتاب منتظر شده باشد؟
به طور جدی چیزی در این زمینه نداریم. اینجا و آنجا گاهی مقالاتی آمده است اما جامع نیست.
زمانی می‌گفتند «فرح» کتاب ماهی سیاه کوچولو را نقاشی کرده حرف درستی است؟
نه چنین چیزی هم وجود ندارد.
ادبیات کودک و نوجوان را در شرایط فعلی چگونه ارزیابی می‌کنید؟
من در سال‌های اخیر زیاد این حوزه را دنبال نکرده‌ام، لازمه پاسخگویی به سوال شما تحقیق و مطالعه است.
مطرح‌ترین کار‌ها در سال‌های اخیر ظاهرا مربوط به آقای هوشنگ مرادی کرمانی بوده است که در قالب سریال و فیلم سینمایی هم نمایش داده شده است که از جمله آن‌ها می‌توان به «قصه‌های مجید» و... اشاره کرد؟
بدون تردید هوشنگ مرادی کرمانی یکی از مطرح‌ترین نویسندگان کتاب کودک و نوجوان در دو، سه دهه اخیر بوده است.
نظر شما :