احسان شریعتی: فردیدی و هایدگری خواندن داوری، نگرش‌ سیاسی است

وی افزود: امری که در حوزه فلسفه، متفکران را به هم پیوند می‌دهد جنگ بر سر یک موضوع واحد، یعنی هستی است، به قول هایدگر جدال فیلسوفان، جنگی عاشقانه بر سر یک موضوع واحد است، بقیه‌اش اختلاف است. اگر با چنین نگرشی به جدال فلسفی نگاه کنیم می‌توانیم قدر و منزلت اندیشمندان را به جا بیاوریم.

میراث فکری دکتر داوری

شریعتی میراث فکری دکتر داوری را تداوم میراث فکری دکتر احمد فردید در مقیاسی متعالی‌تر خواند و یادآور شد: ایشان در مقایسه با دیگران خط فکری فردید را به شکل قابل دفاعی ارایه کردند و می‌توان گفت که در بین شاگردان فردید تنها شاگردی بود که بر خلاف شاگردان دیگر چون داریوش شایگان که چرخش فکری داشتند، به سنت فکری استادش وفادار ماند.

این استاد فلسفه در ادامه با اشاره به برخی از نسبت‌ها مانند هایدگری یا فردیدی که ژورنالیست‌ها و برخی روشنفکران به اندیشه‌های فردید و داوری می‌زنند، یادآور شد: میراث فکری فردید و همچنین به شکل متمایزتری دکتر داوری قابل نقد و بررسی است اما نکته مهم این است که باید شرایط این نقد فراهم شود، هنوز هایدگر در ایران شناخته نشده و آثاری که از او ترجمه شده، از کارهای دانشگاهی او فرا‌تر نرفته است. تنها در سال‌های اخیر است که بعضی از آثار جدی هایدگر ترجمه شده است به همین دلیل قضاوت درباره نزدیکی نحله فردید و داوری و هایدگر نادرست به نظر می‌رسد.

جنگ و جدال پوپری‌ها و هایدگری‌ها

وی برافروخته شدن آتش جنگ و جدال میان گروهی که خود را در ایران کارل پوپری و معتقدان به اندیشه‌های فردید و داوری را هایدگری معرفی می‌کنند، محصول رسانه‌ها و محافل سطحی خواند و گفت: نه منتقدان هایدگر او را به خوبی می‌شناسند و نه منتقدان کارل‌پور به کنه اندیشه او پی برده‌اند.

وی در پاسخ به این سوال که آیا می‌توان با وجود اختلاف در شیوه‌های فکری دکتر علی شریعتی و دکتر داوری اردکانی، خاستگاه اندیشه‌های آنان را در مقوله بازگشت به خویشتن و هویت‌یابی یکسان دانست؟ گفت: ماهیت بحث غرب‌زدگی و آنچه فردید و داوری از هویت می‌گویند با بحث بازگشت به خویشتن خویش شریعتی هم از منظر فلسفی و هم از منظر اجتماعی متفاوت هستند. در حالی که در تحقیقات و پژوهش‌های خارج از کشور این دو نحله که تبار‌شناسی متفاوتی دارند، به غلط یک کاسه می‌شود.

به گفته وی، در بادی امر به نظر می‌رسد صورت مساله انحطاط و بازاندیشی درباره علل عقب‌ماندگی تمدنی و تصلب فرهنگی که ذهن روشنفکران و متفکران ایرانی بعد از مشروطه تا به امروز را درگیر خود کرده یکسان است، در حالی ‌که راه‌حل‌ها متفاوت است و اندیشندگان به این مساله به چند طیف تقسیم می‌شوند.

احسان شریعتی افزود: گروهی از روشنفکران ایراد را از سنت می‌بینند و راه چاره را در نوگرایی و تجدد می‌بینند، طیف دیگری چون دکتر نصر سنت را بر می‌گزینند و اشکال را در تجددگرایی می‌بینند که این دسته نیز سنت‌گرا هستند. اما گروهی نواندیش چون اقبال و شریعتی که خط فکری آن‌ها تداوم میراث فکری سید جمال است، معتقد بودند که باید از تجربه روبه‌رو شدن غرب جدید با سنت خود یعنی یونان و روم بهره برد.

فرزند دکتر علی شریعتی خاطرنشان کرد: این گروه شیوه بازگشت به خویش را بر اساس همین برخورد غرب با سنت خویش برگزید و مروج این اندیشه شد که می‌توان غرب را بدون قطع آن نقد کرد. وی با بیان اینکه در منظومه فلسفی ایران طیف دیگری با استفاده از روش‌های جدید به دنبال عزت‌بخشی به سنت هستند، تصریح کرد: طیف دیگری که بنیادگرا هستند، می‌گویند وقتی می‌توان سنت را حفظ کرد که به آن عزت و اقتدار بخشید و با روش‌های جدید در امر دنیا و سیاست دخالت کرد. اگر چه سنت‌گرایان و بنیادگرایان در شیوه‌ها تفاوت دارند اما هر دو هویت‌گرا هستند و معتقد به حفظ سنت هستند.

جریان فردید، بنیادگرا نیست

احسان شریعتی اندیشه‌های جریان فردید را هویت‌اندیش خواند و خاطرنشان کرد: اگر جریان فردید را نگوییم بنیادگرا، می‌توانیم هویت‌اندیش و هویت‌گرا بخوانیم.

به گفته وی، این جریان نگاهی کل‌گرایانه و تقدیرگرایانه به تجدد دارد و مجموعه تجدد را به دلیل اینکه با ذهنیت‌گرایی، انسان‌گرایی تفسیر جدیدی از عالم به دست می‌دهد، رد و یا نقد می‌کنند.

فرزند شریعتی در ادامه با بیان اینکه نگاه این طیف به تجدد تقدیرگرایانه است، گفت: آن‌ها با یک خوانش از هایدگر می‌گویند تقدیر خود هستی است که در دوران‌های مختلف خودش را به شکل‌های مختلف نشان داده است و در این دوران به این شکل درآمده است، ولی این سوال پیش می‌آید که اگر تقدیر هست چگونه ما از انقلاب اسلامی صحبت می‌کنیم؟ مگر مقاومتی نیست در برابر تقدیر؟ پس چرا انقلاب پیش آمد.

شریعتی مفاهیمی چون انقلاب و رفرماسیون را از دید طیف فردیدی محصول تجدد خواند و اظهار داشت: اگر به کنه تفکر این عده پی ببریم، می‌بینیم انقلاب را قبول ندارند و روشنفکران مذهبی را که قبل از انقلاب و بعد از آن مفاهیمی مثل دموکراسی و روشنفکری دینی را مطرح کردند، غرب‌زده مضاعف می‌خوانند که در حین مبارزه با غرب، خودآگاه نیستند که با به کار بردن واژه‌هایی که بار غربی دارد، غرب‌زده هستند.

وی افزود: البته فردید می‌گفت «من هم غرب‌زده هستم ولی برخلاف روشنفکران مذهبی آگاهم به این غرب‌زدگی»، این بحث‌ها‌‌ همان اندازه که در اندیشه‌های فردید افراطی است، در آثار دکتر داوری اردکانی به شکل متعادل‌تری مطرح شده است.

تقدیر از تلاش‌های دکتر داوری در حوزه فلسفه

شریعتی در پایان با تقدیر از تلاش‌های دکتر داوری در حوزه فلسفه خاطر نشان کرد: باید فضایی متمایز از سطح ژورنالیستی، تبلیغاتی و روشنفکری که شارحان فلسفه و مترجمان را تا حد فیلسوف بر می‌کشند، ایجاد کرد، تا آرا و اندیشه‌های متفکرانی چون داوری نقد و بررسی شود. نکته دیگر این است که امنیت و سلامت فضای فکری به وجود بیاید تا این مسایل به شکل پدیدار‌شناسانه و فارغ از برداشت‌های سیاسی و روشنفکری مورد قضاوت قرار گیرد.