رئیس کتابخانه مجلس: آثار حسین نصر تفاوتی با شهید مطهری ندارد/ نصر مبارزه سیاسی را سم می‌دانست
به گزارش خبرگزاری مهر، برنامه نقد و بررسی کتاب «دولتمرد چهارم» نوشته حجت‌الاسلام والمسلمین منصور مهدوی عصر روز ۲۸ اردیبهشت با حضور محمد رجبی دوانی، رئیس کتابخانه موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی در محل پاتوق کتاب در تهران برگزار شد.
این کتاب که از سوی انتشارات اشراق حکمت منتشر شده، ادامه‌ای بر کتاب قبلی مؤلف تحت عنوان «سنجش سنت» ارزیابی مکتب سنت‌گرایی بر پایه اندیشه‌های سید حسین نصر است. قرار بود انشاءلله رحمتی به عنوان مدافع اندیشه‌های دکتر نصر هم در این جلسه حضور داشته باشد که به گفته مجری برنامه در یک تماس تلفنی، تراکم برنامه‌هایش را دلیل حضور نیافتن در مراسم نقد و بررسی این کتاب اعلام کرد.
در این برنامه محمد رجبی در سخنانی گفت: متاسفانه کتاب «دولتمرد چهارم» که قرار بود دو روز پیش به من داده شود تا آن را مطالعه کنم و با اشراف بیشتری مطالبی درباره آن بگویم امروز به دست من رسید و من تنها فرصت تورق آن را پیدا کردم و لذا آن طور که شایسته و بایسته باشد، نسبت به کتاب اشراف و آگاهی کامل ندارم ولی شاید توانسته باشم روح کلی حاکم بر کتاب را تا حد زیادی درک کنم.
وی سپس به بیان خاطرات خود از دکتر حسین نصر پرداخت و گفت: شاید تقدیر این بود که من در اینجا درباره دکتر نصر صحبت کنم چون در دانشکده ادبیات دانشگاه تهران در سال‌های ۴۸، ۴۹ و ۵۰ من دانشجوی رشته فلسفه بودم و دکتر نصر استاد ما و رئیس دانشکده.
مشاور رئیس مجلس شورای اسلامی اضافه کرد: من در سال ۵۲ دستگیر شد و دیگر ارتباطی با دکتر نصر نداشتم تا اینکه آزاد شدم و دیدم که او اکنون رئیس دانشکده آریامهر وقت (صنعتی شریف کنونی) و طبیعتا بین یک زندانی سیاسی تازه آزاد شده و دکتر نصر آن هم در چنین جایگاهی ارتباطی نمی‌توانست وجود داشته باشد.
رجبی با بیان اینکه وی شاهد شکل‌گیری شخصیت سیاسی دکتر حسین نصر بوده است، تاکید کرد: از این جهت من می‌توانم مطالبی را بیان کنم؛ آن زمان دکتر نصر از نظر فقهی یک استاد مذهبی شناخته می‌شد البته آن زمان استاد مذهبی به معنای امروز نداشتیم هر چند نمی‌خواهم بگویم که همه استادها لامذهب بودند که البته اکثرا بودند، اما کمتر استادی بود که حاضر شود به مسجد دانشگاه بیاید و نماز بخواند ولی دکتر نصر می‌آمد مسجد نمازش را می‌خواند و گاهی بعدازظهرها هم می‌آمد پشت ستون‌ها و حتی می‌دیدم که مشغول تعلیمات و دعا است.
رئیس کتابخانه مجلس شورای اسلامی ادامه داد: مذهبی‌هایی که ما بودیم خیلی به او علاقه داشتیم. او همزمان در حسینیه ارشاد هم به اتفاق شهید مطهری و علامه جعفری به ایراد سخنرانی‌هایی می‌پرداخت و بعدا کتابی با عنوان «محمد خاتم پیامبران» را چاپ کرد.
رجبی افزود: آن زمان دانشجوی سال دوم بودیم و تصمیم گرفتیم که در دانشکده ادبیات، انجمن اسلامی دانشجویان را تاسیس کنیم. آن زمان انجمن صنفی دانشجویان بود اما انجمن اسلامی وجود نداشت. ما این موضوع را به انجمن صنفی دانشجویان پیشنهاد کردیم که البته آنجا رد شد بعد آن را به دکتر نصر پیشنهاد کردیم که او هم گفت شما موضوع را پیگیری کنید من هم حمایت می‌کنم.
وی افزود: در نهایت انجمن اسلامی دایر شد و دکتر شریعتی، دکتر رضا داوری اردکانی، دکتر علامه شهیدی و خود دکتر نصر را برای ایراد سخنرانی دعوت کرد و بعدا هم در اولین شماره نشریه‌اش که به صورت فصلنامه چاپ می‌شد این چهار سخنرانی را چاپ کرد. شماره ۲ این نشریه با دستگیری من، به ثمر نرسید.
مشاور رئیس مجلس شورای اسلامی اضافه کرد: آن زمان دکتر نصر پیش مذهبی‌ها محبوب و پیش گروه‌های غیرمذهبی منفور بود. سر کلاس هم از شخصیت خواجه نصیرالدین طوسی خیلی تعریف می‌کرد و او را الگوی خود می‌دانست. از علامه مجلسی هم به این جهت که خودش را به شاه سلطان حسین نزدیک کرده بود خوشش می‌آمد.
رجبی افزود: ما نمی‌دانستیم که مقصود او از این صحبت‌ها چیست. حتی یادم می‌آید وقتی از ابن‌سینا صحبت می‌کرد از او گله می‌کرد که چرا پیش شاه آن زمان مملکت نرفته و از دربار فرار کرده است ولی بعد که دکتر نصر مشاور فرح پهلوی شد، فهمیدیم که او می‌خواست از امکانات موجود برای پیشبرد اهداف خودش استفاده کند و این تنها تفکر دکتر نصر نبود، تفکر همه کسانی بود که اندیشه انقلابی و مبارزات سیاسی نداشتند.
رئیس کتابخانه مجلس تفکر انجمن حجتیه را نیز شبیه تفکر دکتر حسین نصر و نزدیکان او توصیف کرد و گفت: تمام کسانی که به نوعی با مبارزه سیاسی و مسلحانه مخالف بودند، این نحوه تفکرشان بود و معتقد بودند که ما باید به بالاترین مدارج و حساس‌ترین پست‌ها نفوذ کنیم.
رجبی ادامه داد: من آن زمان در زندان قصر، زندانی بودم و پیش لیبرال‌ها و کمونیست‌ها می‌گفتیم که این کتاب و بهمان کتاب از آثار دکتر نصر است ولی آن‌ها به ما می‌گفتند این استاد شما هم که این طوری از آب درآمد! من به آن‌ها می‌گفتم اگر دکتر نصر رئیس ساواک هم شود، برای من تعجب‌آور نیست چرا که مکتب فکری‌اش این گونه است.
وی تاکید کرد: ما در زندان این امکان را نداشتیم که اطلاعاتی به دست بیاوریم ولی جسته و گریخته از زندانیان جدیدی که می‌آمدند می‌پرسیدیم که از دکتر نصر خبر دارید و آن‌ها هم می‌گفتند معارف اسلامی و فلسفه اسلامی تدریس می‌کند اما بچه‌ها - منظورشان بچه‌های انقلابی بود - با او مخالف هستند و می‌گفتند این کارها همه‌اش برای تخریب است.
رجبی همچنین به تاثیرات تفکر دکتر شریعتی در دانشجویان آن زمان پرداخت و گفت: تفکرات دکتر شریعتی دو کارکرد داشت؛ از یک سو دانشجویان لامذهب را به مذهب گرایش می‌داد و از سویی دیگر باعث می‌شد دانشجویان مذهبی با مذهب فاصله بگیرند.
وی بار دیگر به موضوع اندیشه‌های دکتر نصر بازگشت و گفت: دکتر نصر بعد از مدتی انجمن شاهنشاهی فلسفه را با حمایت فرح تشکیل داد و شروع کرد به چاپ کتاب‌های حوزه فلسفه به خصوص کتاب‌های ملاصدرا. در مجموع او به دنبال نوعی اسلام‌گرایی فرهنگی، هنری، تمدنی در سطوح بالا بود و اتفاقا در پی همین تفکرش اساتید مذهبی را رئیس گروه‌های مختلف دانشگاه صنعتی شریف کرد.
رئیس کتابخانه مجلس ادامه داد: اما وابستگی دکتر نصر به دفتر فرح سبب شد یک نفرت عمومی نسبت به او ایجاد شود از جمله در خود بنده که اواسط سال ۵۵ زمانی که من در زندان بودم دکتر نصر یک وقت ملاقات برای من گرفته بود، من بعدها که از زندان آمدم بیرون رفتم پیش او تا از او تشکر کنم ولی او دست سردی به من داد که البته این توفیقی شد برای من که به ایشان که به کلی از مبارزات سیاسی فاصله گرفته بود و اساسا آن را برای مملکت سم می‌دانست، نزدیک نشوم.
رجبی گفت: روزی آقای صدوق عضو انجمن اسلامی و رئیس کمیسیون یونسکو در ایران به من گفت که من به دکتر نصر گفتم: چرا شما نظر آقای خمینی را قبول ندارید، ایشان همواره بر مبارزه تأکید دارند که دکتر نصر در جواب من گفت: من به آقای خمینی ارادت دارم اما مساله کشور پیچیده‌تر از آن است که خمینی فکر می‌کند و ما با این مبارزات نمی‌توانیم مملکت را تغییر دهیم!
وی تاکید کرد: اسلام فرهنگی، تمدنی، تحقیقاتی یا اسلام آکادمیک، اساس تفکر دکتر نصر بود. زمانی که وی در دانشگاه برای ما تدریس می‌کرد نسبت به اهل تسنن بینش خاصی نداشت. همچنین نسبت به ادیان دیگر به استناد آیه قرآن آنجا که می‌فرماید: «ما قرآن را نازل کردیم تا تصدیق کننده ادیان پیشینیان باشد» می‌گفت شما از این جهت قرآن را تصدیق نمی‌کنید که به کتاب خودتان ایمان ندارید و معتقد بود می‌توان یک مبنای توحیدی را برای پذیرش تمام ادیان پیدا کرد و اگر باطن تمام ادیان را از جمله هندوئیزم بشکافیم، می‌توان دریچه‌هایی از خدا را دید.
مشاور علی لاریجانی افزود: دکتر نصر به لحاظ سیاسی فردی محافظه‌کار بود و نسبت به مکاتبی که به ایسم‌ها تعلق خاطری نداشتند، احساس قرابت می‌کرد و مدرنیته را بزرگترین حجاب در برابر اسلام می‌دانست و معتقد بود که اگر ما این سد را برداریم، امکان گفت‌وگو میان تمام ادیان وجود خواهد داشت.
رئیس کتابخانه مجلس با تأکید بر اینکه تضاد جهانی با امپریالیسم در تفکر نصر جایی نداشت، گفت: دکتر نصر درباره اسلام نیز تضادی میان متفکران قائل نبود همانند ابن‌سینا که مشایی است و سهروردی که صاحب مکتب اشراق بود و ابن‌سینا را نقد کرده بود. همچنین دکتر نصر با برخی از متکلمان موافق و با برخی دیگر مخالف بود و اعتقاد داشت که همه آن‌ها یک چیز را می‌گویند و همگی درد دین دارند. بنابراین جوهر تمامی این موارد را یکی می‌دانست و طوری ابن‌سینا را تشریح و تبیین می‌کرد که با سهروردی همخوانی داشته باشد.
وی گفت: دکتر نصر سنت را به معنای قرآنی آن قبول داشت از این‌رو سنت را امری ثابت و غیرقابل تغییر می‌پنداشت و می‌گفت سنت‌گرایی در واقع بازگشت به یک اصول فطری و ازلی است که در تمام انسان‌ها مشترک است و معتقد بود راز بقای ادیان در مقایسه با فلسفه‌ها این است که ادیان امور فطری هستند.
رجبی ادامه داد: دکتر نصر با اعتقاد به اینکه باید در بالاترین منصب‌ها قرار گیرد به هر جایی ورود پیدا می‌کرد، بنابراین موضع او موضع انقلاب نبود و در واقع او مخالف انقلاب بود و بعد از انقلاب نیز در آمریکا در یک دوگانگی قرار گرفت، از یک طرف آنچه در ایران رخ داده بود باعث فرار او شد و از طرف دیگر انقلاب ایران را با اصولی که داشت مورد نقد قرار می‌داد، البته نقد جدی از او مشاهده نکرده‌ایم.
مشاور علی لاریجانی گفت: رویکرد دکتر نصر یک اسلام آکادمیک با گرایش به تشیع بود و چون فلسفه را جوهر تفکر و فرهنگ اسلامی می‌دانست آن را به ملاصدرا ختم می‌کند. همچنین آثار و راه دکتر نصر از جهت مطالعه، تفاوت ماهوی با شهید مطهری ندارد مگر جایی که دکتر نصر می‌خواهد مباحث را با کل ادیان و فرهنگ‌ها تطبیق دهد. از منش دکتر نصر دستورالعملی برای زندگی، ساخت جامعه و مبارزه بیرون نمی‌آید و نمی‌تواند کمکی برای جهانی که بر اساس جنگ و ستیز حرکت می‌کند محسوب شود.
وی تاکید کرد: اگر تصور این باشد که با آموزه‌های دکتر نصر بخواهیم حرکت کرده و بتوانیم اوضاع جهان را دگرگون کنیم چنین نیست بلکه سنت‌گرایی دکتر نصر بیشتر آرامش ذهنی را برای ما فراهم می‌کند. دکتر نصر یا هر فردی که آموزه‌ای مبتنی بر حکمت، هنر و عرفان دارد اما مستلزم بر مجاهده با باطل نیست هرگز نمی‌تواند چهره اسلام را برتابد و آن را تحمل کند وگرنه همان سیاست غرب است که از این افکار به عنوان ابزاری مورد استفاده قرار می‌گیرد.
رجبی در پایان گفت: کسانی که قائل به جهان استکبار نیستند خود به خود در مسیر دکتر نصر قرار می‌گیرند و این مساله را باید به طور عام‌تر دید از این‌رو برخی از جریانات داخل کشور نیز منطبق بر تفکر دکتر نصر خواهند شد و امیدوارم این روشنگری‌ها باعث ارتقاء سطح فکری جوانان ما شود.
نظر شما :