از سعدی‌ستیزی تا سعدی‌گرایی/ شاعری که ملی‌گرا نبود
شانزدهمین نشست علمی یادروز سعدی در تالار مرکزی اسناد و کتابخانه ملی شیراز برگزار شد. در این همایش سخنرانانی از کشور ترکیه نیز به تبیین تعاملات دوجانبه ادبیات ایران و ترک خصوصا تأثیر سعدی بر این ادبیات پرداختند.
عشق، صلح و دوستی؛ پیام سعدی و یونس امره
در ابتدای نشست اول علمی، علی‌اصغر محمدخانی، معاون فرهنگی شهر کتاب، به ارائه گزارشی درباره برگزاری مراسم یادروز سعدی در روزهای بیست و هفتم و بیست و هشتم فروردین‌ماه در تهران با همکاری شهر کتاب و مرکز سعدی‌شناسی و با موضوع «سعدی و یونس امره» پرداخت.
او به شباهت‌های موجود میان آثار سعدی و یونس امره اشاره و تأکید کرد که پیام هر دو شاعر به جهان، عشق، صلح و دوستی است؛ هر دو شاعر در آثار خود بر مقوله عشق تأکید می‌ورزند و ضمن حفظ پیوند مردمی، از این موضوع با آنان سخن می‌گویند.
محمدخانی گفت: سعدی و یونس امره شاعران مهم و تأثیرگذاری در ادبیات فارسی و ترکی هستند و شباهت‌های بسیاری از نظر مضمون، مردمی بودن و نفوذ اجتماعی می‌توان بین این دو یافت.
او اضافه کرد که مرکز فرهنگی شهر کتاب و مرکز سعدی‌شناسی تا پایان سال ۱۴۰۰، هر سال به بررسی تطبیقی سعدی با یکی از شاعران جهان همچون پوشکین و سروانتس خواهند پرداخت.
از سعدی‌ستیزی تا سعدی‌گرایی
در ادامه کوروش کمالی سروستانی، مدیر مرکز سعدی‌شناسی، با موضوع «بازگشت به سعدی در روزگار ما» به ارائه سخنرانی پرداخت. او تأکید کرد که اندیشمندان و فرهنگ‌وران ایرانی امروز واقع‌بینانه‌تر از گذشته به سنت‌ها و ارزش‌ها و آثار مفاخر ادبی و هنری چون سعدی می‌پردازند.
او گفت: سعدی شاعر بزرگ ایران با خلق آثار ماندگاری چون گلستان، بوستان، غزلیات، قصاید و مجالس توانست جایگاهی در ادب فارسی به دست آورد که به باور برخی تاریخ ادبیات فارسی را می‌توان به پیش و پس از سعدی تقسیم کرد.
وی در ادامه افزود: گنجینه آثار سترگ شیخ نامی، سعدی شیرازی از سه منظر کلی زبان‌شناختی، محتوایی و اندیشگی و هنرمندی و نبوغ شاعرانگی قابل بررسی است. تلفیق این سه عنصر بنیادین در ساختار کلی آثار سعدی منجر به پیدایش و خلق آثاری شده که از زمانه پرآشوب شاعر تاکنون، همچنان مرکز توجه همگان است.
کمالی تأکید کرد: سعدی با شناخت دقیقی که از بشر، خواسته‌ها و آرمان‌هایش داشته، در آثار خود طرحی می‌اندازد تا مطابق خواسته‌های طبیعی و منطقی بشر حرکت کند و با دو ساختار کلی واقع‌گرایی یا رئالیسم و آرمان‌خواهی و ایده‌آلیسم در خلق آثارش روبه‌روییم.
این سعدی‌پژوه گفت: با توجه به کمال‌گرایی فطری بشر، آثار سعدی می‌تواند بخش قابل توجهی از انتظار انسان‌ها را در هر دو عرصه برآورده سازد. این امر بیانگر همان نکته‌ای است که ویکتور هوگو از آن با عنوان «طنین صدادار» گروه و یا جمع نام می‌برد و معتقد است که موفقیت نویسنده و شاعر در درون گروه اجتماعی خود به همین طنین صدادار اجتماعی او بستگی دارد؛ از این‌روست که در روزگار ما بار دیگر سعدی و آثارش مقبولیت عام و خاص می‌یابد.
او بر ماندگاری آثار سعدی تأکید کرد و افزود: تنوع حضور لایه‌های مختلف اجتماعی در آثار سعدی از نکاتی است که آثار او را فرازمانی و فرا سرزمینی کرده، توجه قشرهای مختلف اجتماعی را بدو جلب و سلیقه‌های مختلف را قانع و راضی کرده است که البته این امر برخاسته از تجربیات مختلف سعدی در همزیستی و شناخت طبقات گوناگون اجتماعی است.
مدیر مرکز سعدی‌شناسی ادامه داد: تناسب ساختارهای ذهنی مردم و ساختار و مضامین آثار سعدی و ارتباط این اثر با فرهنگ ایرانی و اسلامی و همخوانی مضامین و موضوعات آن با مصادیق ارزش‌ها و هنجارهای اجتماعی منجر به ماندگاری آثار وی تا دوران معاصر و در میان قشرهای مختلف اجتماعی شده است.
کمالی همچنین ضمن بررسی تاریخچه سعدی‌پژوهی با طرح این پرسش که «دلیل سعدی‌گرایی امروز چیست؟» تاکید کرد: بی‌تردید سه دهه گذشته برای ایرانیان فرصت مناسبی در بازخوانی هویت ملی، دینی و فرهنگی خود بوده است. اندیشمندان و فرهنگ‌وران ایرانی امروز واقع‌بینانه‌تر و دقیق‌تر و مطمئن‌تر از گذشته با سنت‌ها و ارزش‌ها و آثار ادبی و هنری خود روبه‌رو می‌شوند. آن‌ها با شناخت اندیشه‌های اصیل تحولات اجتماعی در غرب، و جهان و نیز تئوری‌های نوین نقد ادبی و جامعه‌شناسی به سعدی و دیگر مفاخر ادبی و هنری می‌پردازند.
او در ادامه گفت: اگر در اوایل قرن بیستم «گلستان» به عنوان مهم‌ترین و معروف‌ترین اثر سعدی بهانه‌ای برای ستیز با سعدی بود، در اواخر قرن بیستم «گلستان» بهانه‌ای برای سرآمدی او و جذب اندیشمندان و روشنفکران می‌شود و این حکایت بار دیگر این نظریه را تأیید می‌کند که هیچ متنی معنای مطلقی ندارد؛ معنای هر متن عارضی است؛ یعنی تابعی از فرهنگ حاکم بر زمان قرائت و نیز اندیشه، نیت و توان خواننده.
مهم‌ترین نیاز به سعدی؛ توجه به «هویت ملی»
سخنران بعدی این نشست دکتر اصغر دادبه بود که با موضوع «نیاز به سعدی در روزگار ما» سخنرانی کرد. او با اشاره به این بیت از غزل سعدی که «تو نه مثل آفتابی که حضور و غیبت افتد/ دگران روند و آیند و تو همچنان که هستی»، نتیجه گرفت که سعدی حضوری دائمی در همه ادوار دارد.
دادبه با نقد برخی از نظریات سعدی‌ستیزان از جنبه‌های مختلف و کلی‌گویی آنان درباره این امر به تبیین «معنا» در آثار سعدی از سه جنبه تجربی، عقلی و عاطفی پرداخت و افزود: انسان‌ها به هر یک از این سه مقوله نیازمندند.
این استاد دانشگاه با اشاره به کارکرد هنر در جامعه و توانمندی این مقوله در برابر علوم محض گفت: نقش اول در دستگاه ارتباطی برعهده هنر است و هنر شاعری در زمره این امر قرار می‌گیرد.
او سعدی و فردوسی را نمایندگان برجسته تجلی و احیای فرهنگ ایرانی خواند و افزود: سعدی پس از حمله مغول، استمراربخش فرهنگ در ایران شد و زبان را به کمال رساند. او مهم‌ترین نیاز ما را به سعدی در دوران معاصر توجه به «هویت ملی» دانست.
دادبه توضیح داد: هویت ملی مثل مثلثی است که ضلع بنیادین آن زبان و تاریخ است و دیگر اضلاع آن را اساطیر و حکمت و فلسفه تشکیل می‌دهند و بر همین اساس تغییر زبان به معنای تغییر هویت و ملیّت است.
او گفت: شاعران و نویسندگان از سه طریق زبان مادری، زبان فرهنگی و زبان ملی با زبان فارسی در ارتباط‌ند و شاعرانی چون سعدی و حافظ از هر سه ویژگی زبانی بهره می‌برند.
نفوذ آثار سعدی در روشنفکران ترک
در پایان نشست اول دکتر حجابی کرلانچ، استاد زبان فارسی دانشگاه آنکارا، به ارائه سخنرانی درباره «روشنفکران ترک و سعدی» پرداخت. او که مترجم گلستان سعدی به زبان ترکی است، به نفوذ گلستان و بوستان سعدی در میان روشنفکران ترک اشاره کرد.
کرلانچ به نقل قولی از روشنفکر ترک به نام ضیاء پاشا در کتاب خرابات اشاره کرد که می‌گوید: کسی که بوستان را می‌خواند، جهان را می‌فهمد. او همچنین به این نکته اشاره کرد که آثار سعدی بخصوص گلستان در مقاطع راهنمایی و دبیرستان در ترکیه تدریس می‌شده است.
گفتمان سعدی پیش‌زمینه ورود به مدرنیته
نشست دوم علمی یادروز سعدی در سال ۱۳۹۲، با سخنرانی دکتر امیرعلی نجومیان و با موضوع «کارکردهای گفتمانی سعدی در ایران معاصر» آغاز شد.
نجومیان ضمن اشاره به نظریه «مرگ مؤلف» گفت: سعدی بعد از آثارش به صورت گفتمانی ظاهر می‌شود و مؤلف نمی‌تواند تأثیرات گفتمانی آثار خودش را پیش‌بینی کند؛ دیگر سعدی مالک آثار خودش نیست. بقای یک هنرمند در این است که باز دوباره تعریف شود.
او در ادامه به کارکردهای گفتمانی در آثار سعدی پرداخت و این کارکرد‌ها را به پنج دسته تجدد و مدرنیته، ملی‌گرایی، اندیشه سیاسی، تعلیمی و کارکرد گفتمانی در مورد عشق تقسیم کرد.
او توضیح داد: نثر سعدی شرایطی را فراهم می‌کند که بتوان با زبان تعقل با دوره مدرن ارتباط برقرار کرد. در واقع گفتمان سعدی پیش‌زمینه ورود به مدرنیته است.
این استاد دانشگاه تأکید کرد که سعدی یک ملی‌گرا نیست و این مسأله را نقطه قوت این شاعر دانست. نجومیان تصریح کرد: سعدی یک نظریه جهان‌وطن دارد که می‌گوید باید از ملی‌گرایی عبور کنیم.
او با اشاره به این نکته که سعدی در آثارش مقام قدرت را به چالش می‌کشد، اخلاق در آثار سعدی را امری نسبی خواند. این استاد دانشگاه خاطرنشان کرد: عشق در آثار سعدی در موقعیت بینابینی قرار دارد. تجربه عشق با شباهت تام یا تفاوت محض شکل نمی‌گیرد.
گلستان و بوستان؛ منبع حکمت برای خواننده ترک
سخنران دیگر این نشست دکتر مصطفی چیچکلر بود که به ارائه سخنرانی درباره «وارثان و راویان حکمت سعدی در ترکیه» پرداخت و گفت: گلستان و بوستان برای خواننده ترک منبع حکمت است. او افزود: بعضی از شاعران ترکیه از سعدی متأثرند. حتی برخی سعدی تخلص کرده‌اند.
او همچنین به ترجمه‌هایی از گلستان و بوستان سعدی در ترکیه اشاره کرد و برخی از حکایت گلستان را به زبان ترکی خواند.
مثل‌وارگی کلام سعدی
دکتر حسن ذوالفقاری در پایان نشست دوم علمی این همایش با موضوع «امثال و حکم در فرهنگ و زبان امروز» به ارائه سخنرانی پرداخت و گفت: ویژگی کلام سعدی مثل‌وارگی آن است. از مجموع ۱۰۰هزار مثل موجود در جوامع فارسی‌زبان ۱۲هزار مثل منظوم به ثبت رسیده که در میان شاعران رتبه اول در این زمینه از آن سعدی است. او در ادامه به برخی ویژگی‌های مثل سعدی شهرت و رواج و ایجاز و کوتاهی پرداخت.
منبع: خبرگزاری ایسنا
نظر شما :