محمد بهشتی: باید آثار تاریخی بالفعل شوند/ گم شده‌ایم و نمی‌دانیم کی هستیم؟
به گزارش خبرگزاری ایسنا، در کارگاه تخصصی «شناخت ظرفیت‌ها، چالش و فرآیند ثبت میراث جهانی ایران» که در دانشگاه تهران برگزار شد، کار‌شناسان این حوزه همراه تعدادی از مسئولان سازمان میراث فرهنگی و گردشگری در آن حضور داشتند.
در مراسم ابتدایی این کارگاه تخصصی، رییس سابق سازمان میراث فرهنگی و گردشگری گفت: وضعیت میراث فرهنگی در همه جای دنیا مصداق ضرب‌المثل «همسایه‌ها یاری کنید تا من شوهرداری کنم» است، زیرا بخش‌های مختلفی در هر کشور باید برای حفاظت از آثار فرهنگی و تاریخی به متولی این امر کمک کنند. این کار تدبیر، قانون، سازوکار و مدیریتی می‌خواهد که بیشتر آن‌ها در کشور ما وجود دارد، اما عمل ما با قوانین در اختیارمان خیلی فاصله دارد.
آسمان میراث فرهنگی در همهٔ دنیا یک رنگ است
او با بیان خاطراتی از سفرهای خارجی دوران مسئولیتش در سازمان میراث فرهنگی و گردشگری، تأکید کرد: در بازدیدهایی که آن زمان از برخی سایت‌ها و بناهای تاریخی در کشورهای مختلف همراه مدیران سازمان داشتم متوجه شدم که آسمان میراث فرهنگی در همه جای دنیا یک رنگ است و همهٔ مشکلاتی که ما با آن‌ها سر و کار داریم، برای دیگران هم وجود دارد. البته ممکن است در کشورهای مختلف، صنعت، تکنولوژی، بهداشت و درمان و دیگر موضوع‌ها تفاوت داشته باشند، ولی میراث فرهنگی در همه‌جا یک وضعیت را دارد.
وی با اشاره به ثبت شدن آثار تاریخی کشورهای متعددی در فهرست میراث در خطر یونسکو ادامه داد: اصولا بحث ثبت در فهرست میراث جهانی یعنی اینکه در جهان آثاری وجود دارند که فقط مادیت آن‌ها در اختیار یک کشور است، ولی از نظر معنوی در اختیار کل جهان هستند. سوالی که در این‌باره مطرح می‌شود، این است که ایران به صورت بالقوه چه سهمی در ثبت جهانی دارد که با تلاش و کوشش می‌تواند آن را بالفعل کند؟
بهشتی افزود: امروز پس از گذشت حدود ۳۰ سال از تشکیل کمیتهٔ میراث جهانی یونسکو، حدود یک هزار اثر در فهرست میراث جهانی ثبت شده‌اند که اگر این تعداد در همین‌جا متوقف شود، ایران ۱۵ سهم در این میان دارد. البته این رقم از «هیچی» بهتر است، ولی باید ببینیم نسبت به ظرفیت‌های بالقوهٔ کشور چه تعداد اثر داریم؟
به اندازهٔ تمام آثار ثبت جهانی، قابلیت ثبت اثر داریم
رییس سابق سازمان میراث فرهنگی و گردشگری با بیان اینکه در زمان مسئولیتم در این سازمان، تلاش می‌کردم در اجلاس‌های ثبت جهانی یونسکو هر سال حضور داشته باشم تا ببینم شرایط چگونه است، گفت: در این سفر‌ها با چند نکته مواجه شدم؛ نخست اینکه اگر آثار موجود در کشور را بررسی کنیم می‌بینیم امروز می‌توانیم هزار اثر ثبت جهانی داشته باشیم، زیرا اهمیت آثار ایران از هزار اثری که تاکنون ثبت جهانی شده‌اند کمتر نیست. نکته دیگر اینکه هر سال می‌دیدم حدود ۵۰ پرونده در کمیتهٔ میراث جهانی مطرح و برای ثبت شدن یا نشدن آن‌ها چانه‌زنی می‌شود؛ اما تقریبا هیچ پرونده‌ای از آثار ایران نبود که با مخالفت روبه‌رو شود، فقط پاسارگاد مورد اعتراض قرار گرفت که دربارهٔ آن هم گفتند چرا این قدر پروندهٔ اثر دیر به یونسکو رسیده است؟
او با تأکید بر اینکه سهم ما مسلما چیزی نیست که امروز می‌بینیم، اظهار کرد: ما در سرزمینی زندگی می‌کنیم که اگر آن را مانند جادوگر‌ها از نقشه حذف کنیم، تمام پوشش گیاهی و جانوری شرق و غرب جهان دگرگون می‌شود. ما در سرزمینی زندگی می‌کنیم که به اندازهٔ یک قاره تنوع طبیعی دارد.
بهشتی در ادامهٔ سخنان خود با اشارهٔ دوباره به اینکه ما با سهم خود در میراث فرهنگی جهانی خیلی فاصله داریم، بیان کرد: اصولا باید ببینیم نسل ما چرا تلاش می‌کند آثاری را در فهرست میراث جهانی ثبت کند. در حال حاضر یکی از فرصت‌هایی که کشور‌ها دارند تا بگویند چه کسی هستند و در کجا قرار دارند، حضور در فهرست میراث جهانی است.
چرا سهم بالقوهٔ ما در میراث جهانی به قیافه‌مان نمی‌آید؟!
وی با اشاره به ثبت باغ ایرانی در فهرست میراث جهانی که یکی از سه الگوی باغ در دنیاست، اظهار کرد: ما به طور بالقوه سهم زیادی در میراث جهانی داریم؛ اما چرا این موضوع به قیافه‌مان نمی‌آید؟! چرا ما خیلی ترسان و لرزان هستیم که مبادا چیزی بگوییم که اشتباه باشد. مگر می‌شود آدمی که این قدر ثروت دارد این‌گونه ترسان باشد. در این شرایط، ما اعتماد به نفس فرهنگی خود را از دست می‌دهیم و موقعیت خود را درک نمی‌کنیم. ما گم شده‌ایم و در حال حاضر فقط پطرس‌ها هستند که کار می‌کنند.
رییس سابق سازمان میراث فرهنگی و گردشگری تأکید کرد: در چنین شرایطی ابتدا پزشکان بیمارستان، یعنی متولیان امر باید حالشان خوب باشد تا اعتماد به نفس داشته باشند و ارزش آثار را بدانند. کار‌شناسان فرهنگی هم که همیشه با آثار تاریخی سر و کار دارند، باید سر و کارشان از جنس انس باشد. اگر با آثار انس بگیرند وجه آینه‌ای آثار که نشان می‌دهد ما که هستیم مشخص می‌شود.
بهشتی در ادامه بیان کرد: ما باید کاری کنیم تا آثار تاریخی بالقوهٔ ما، بالفعل شوند که این کار هم پروسه دارد و هم تبعات. روزگاری پرونده‌های ثبت جهانی فقط به چند بند و نام و مکان خلاصه می‌شد؛ اما به مرور، اقدامات هر کشور قبل و بعد از ثبت اثر و همچنین هنگام ثبت جهانی تبیین شد.
او با بیان اینکه الگوی پایگاه‌های میراث فرهنگی بهترین و موفق‌ترین الگویی بود که در این راستا برای بالفعل کردن آنچه داریم ایجاد شد، گفت: در فاصلهٔ ۶۰۰ تا ۷۰۰ متری ارگ بم یک بنای خشتی وجود دارد که بقایای یک کوشک دورهٔ سلجوقی است و در جهان هیچ کوشکی از این دوره وجود ندارد. ما این اثر را تا قبل از زلزله بم نمی‌شناختیم و آن قدر در ارگ بم حبس شده بودیم که نمی‌دانستیم زیر این آسمان، کوشک منحصربه‌فردی هم به نام «رحیم‌آباد» در نزدیکی ارگ بم وجود دارد.
وی ادامه داد: برای اینکه متوجه چنین موضوع‌هایی شویم تلاش کردیم به الگوهای پایگاه‌های میراث فرهنگی نزدیک شویم و این کار را از چغازنبیل آغاز کردیم. دلیل اینکه پس از زلزلهٔ بم هم توانستیم از پس موضوعی به این مهمی برآییم، تمرین‌هایی بود که در پایگاه‌ها انجام داده بودیم.
بهشتی در پایان سخنان خود با تأکید بر اینکه پایگاه‌ها در بالفعل کردن سهم بالقوه‌ای که ایران در میراث جهانی دارد اهمیت بسزایی دارد، اضافه کرد: یکی از مهم‌ترین مسائلی که باید به آن توجه کنیم این است که ما بیشتر از هر چیزی نمی‌دانیم که کی هستیم و اگر این را بدانیم بسیاری از شرایط سهل خواهد شد.
نظر شما :