ناصرالدین شاه، بنیانگذار کتابخانه سلطنتی ایران/ ماجرای کتاب‌هایی که در حوض انداختند و از بین رفت
مراسم رونمایی با حضور آقایان جعفریان، اشکوری، اشرف صادقی، ایرانی، فدایی عراقی، آل‌داوود، خانم فهیم‌نیا و جمعی دیگر از اساتید در حضور پرشور محققین و پژوهشگران برگزار شد.
در ابتدای مراسم با تلاوت آیاتی از قرآن مجید و نواختن سرود جمهوری اسلامی ایران، احسان‌الله شکراللهی به عنوان مجری برنامه سخنرانی را آغاز کرد. وی ضمن تبریک ایام هفته کتاب گفت: امروز در این مکان قرار است علاوه بر فهرست کتابخانه سلطنتی ایران از شش کتاب دیگر منتشر شده از سوی کتابخانه مجلس شورای اسلامی شامل عشق‌نامه، متون ایرانی، نخبه‌الاخبار، فهرست نسخه‌های خطی کریم‌زاده تبریزی، کتابچه دخل و خرج و غزوات حیدری رونمایی شود.
شکراللهی افزود: هم اکنون ما شاهد فهرست‌نویسی و چاپ منظم و مستمر نسخه‌های خطی هستیم و تعامل خوبی میان نهادهای پژوهشی و کتابخانه برای انتشار این نسخ وجود دارد.
وی با اشاره به فعالیت‌های کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی گفت: کتابخانه مجلس در این میان چه در معرفی آثار خود و چه در انتشار فهارس نسخه‌های خطی خود پیشگام بوده است و در این میان حتی فهارس نسخه‌های خطی کتابخانه‌های دیگر مثل دانشگاه تهران نیز فعال بوده و همچنین کتاب فاخر دنا را نیز منتشر کرده است.
شکراللهی تصریح کرد: امروز شاهد انتشار یکی از ارزنده‌ترین فهرست‌ها هستیم که فهرست کتابخانه کاخ گلستان است و چاپ و نشر آن از عظیم‌ترین کار‌ها می‌باشد.
سپس دکتر رسول جعفریان، ریاست کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی ضمن خیرمقدم و خوش‌آمدگویی به میهمانان در سخنان کوتاهی گفت: خیلی خوشحالم که در جمع عزیزانی هستم که اهل مطالعه و تحقیق هستند و چاپ این گونه آثار با مشارکت دیگر موسسات و سازمان‌ها می‌تواند از بار مسوولیت موسسات خصوصی برای انتشار این کتاب‌ها بکاهد.
جعفریان افزود: بسیاری از افراد حتی قدرت درک انتشار چنین آثاری را ندارند، به همین دلیل بسیاری از افراد به چاپ عکسی این آثار مانند کتاب فهرست کتابخانه سلطنتی ایران اعتراض می‌کنند. چاپ این‌گونه آثار از لحاظ علمی و هزینه سنگین است اما این اثر فهرست‌نویسی و سابقه فهرست‌نویسی را در ۱۱۰ سال قبل نشان می‌دهد. هر چند امروزه ما در یکی از بهترین دوره‌های انتشار فهارس و فهرست‌نویسی نسخه‌های خطی هستیم.
شکراللهی مجری برنامه در اینجا اشاره کرد که به دلیل اینکه رونمایی امروز با همایش ملی کاخ گلستان مصادف شده است از مسئولین کاخ گلستان کسی در این رونمایی حاضر نشده است.
اولین سخنران این رونمایی استاد سید علی آل‌داوود بود. او در ابتدای سخنان خود اعلام کرد که جا دارد در اینجا تاریخچه‌ای از کتابخانه سلطنتی ارائه شود چون تاکنون کسی تاریخچه این کتابخانه را ننوشته است.
وی گفت: در تاریخ آمده است که شاه سلطان حسین با وجود اینکه اعتباری نداشت اما به کتاب علاقه‌مند بود و به همین دلیل کتابخانه سلطنتی ایران را دایر کرد اما تهاجم افاغنه به ایران موجب از بین رفتن بسیاری از این آثار شد. نادرشاه افشار به کارهای فرهنگی و کتاب علاقه داشت ولی فرصت آن را نداشت که به این امور رسیدگی کند. ولی به هر حال کتاب‌هایی از سلاطین گورکانی نزد او باقی مانده بوده است. وی در دوران سلطنت خود از کشور هند کتاب‌هایی مانند کتاب نفیس «جهانگیرنامه» را به ایران آورد که البته این اثر بعد‌ها دزدیده شد. آقا محمدخان قاجار نیز علاقه‌ای به امور فرهنگی کتاب نداشت اما فتحعلی‌شاه کتاب‌های سلاطین گذشته را نه تنها حفظ کرد که نسخه‌های دیگری را نیز به آن افزود. در دوره محمدشاه در نامه بهارستان مقاله‌ای را چاپ کردم تحت عنوان مطالبه مواجب کتابدار که محمدشاه در پاسخ آن نوشته است: کتابدار دیگر چه شغلی است؟ در این زمان ناصرالدین شاه که ولیعهد بود عشق وافری به کتاب و مطالعه داشته است، لذا می‌توان او را بنیانگذار کتابخانه سلطنتی معرفی کرد. در دوران اوست که کتابخانه سلطنتی اوج شکوفایی خود را تجربه کرد.
آل‌داوود افزود: کتاب‌های این مجموعه از چند طریق تهیه شده است که می‌توان به سفارش شاهان قاجاری، هدیه شاهزادگان، انتقال از کتابخانه گورکانیان هند و شاهان صفویه، هدیه پادشاهان اروپایی به زبان‌های مختلف، کتاب‌های مربوط به امور درباری و غیره اشاره کرد.
وی با اشاره به سرقت‌های انجام شده در این کتابخانه گفت: در زمان مظفرالدین شاه و محمدعلی شاه کتابدار این کتابخانه، لسان‌الدوله، بسیاری از آثار را به سرقت برده است و تا زمان به روی تخت آمدن احمدشاه نیز این روال ادامه داشته است. بعد از اینکه متوجه سرقت نیز شده‌اند، وی کتاب‌ها را به درون حوض انداخته است و از این طریق بسیاری از کتاب‌ها از بین رفته است.
در ادامه آل‌داوود گفت: در اوایل عصر احمدشاه رجال وطن‌پرستی که در ایران بودند، تصمیم به نجات کتابخانه از رخوت حاکم بر آن شدند. در این دوره بود که کتابخانه سلطنتی به شیخ‌المشایخ امیر معزی و اعتصام‌الملک سپرده شده و فهرست دقیقی از آثار موجود در این کتابخانه تهیه شد. آقا سید رضاخان، بعد از اینکه دزدی‌های لسان‌الدوله را کشف کرده بودند به عنوان کتابدار جدید انتخاب شد، لذا تصمیم بر این گرفته شد که از کلیه کتاب‌ها فهرست‌برداری و سیاهه‌برداری شود. این فهرست حاصل همان سیاهه‌برداری است از بیم آنکه بعداً مسئله‌ای ایجاد نشود.
آل‌داوود در قسمت دیگر سخنان خود اشاره‌ای به فهرست‌های بدری آتابای، عباس اقبال، فروزانفر و حبیب‌الله نوبخت داشت و سپس به نسخه‌های خطی موجود در نزد ضیاءالدین امیرمعزی که یکی از آن‌ها فهرست کتابخانه سلطنتی بود اشاره نمود و برای حاضرین شیوه خرید این نسخه از سوی کتابخانه مجلس را به این شکل تشریح کرد: به طور کلی دو نسخه از این فهرست وجود دارد که یکی در کتابخانه سلطنتی است و دیگری در نزد رئیس کتابخانه شیخ‌المشایخ بوده است. این نسخه نزد ضیاءالدین امیرمعزی نگهداری می‌شد تا اینکه توسط امرالله صفری به کتابخانه مجلس منتقل شد.
وی در پایان سخنان خود گفت که پیشنهاد چاپ عکسی این فهرست را نخستین بار مرحوم دانش‌پژوه ارائه داد که گفت این نسخه از رهگذر نسخه‌های کهنی است که از نظر نسخه‌شناسی اهمیت داشته و آن را به صورت عکسی باید چاپ کنند، لذا جای آن بوده است که حکیم در این کتاب اشاره‌ای به نام وی می‌کرد.
آل‌داوود در انتها گفت: هدف از نگارش این فهرست، فهرست‌نگاری نبوده بلکه تنها خواسته‌اند سیاهه‌ای دقیق از کتاب‌ها را ارائه دهند.
منبع: سایت کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی
نظر شما :