داریوش رحمانیان: ملی‌گرایی عامل تخصصی شدن تاریخ ایران است
به گزارش خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا)، این نشست، روز ۱۹ تیرماه، در دفتر کتاب ماه تاریخ و جغرافیا و با حضور دکتر ابراهیم توفیق، جامعه‌شناس، دکتر داریوش رحمانیان، پژوهشگر و استاد تاریخ و حبیب‌الله اسماعیلی، سردبیر کتاب ماه تاریخ و جغرافیا برگزار شد و زهیر صیامیان، دبیری نشست را برعهده داشت.
رحمانیان در این نشست درباره تخصصی شدن علم تاریخ به عنوان یک رشته دانشگاهی گفت: مساله تخصصی شدن دانش در دانشگاه‌ها بسیار مهم است. ما پیش از عصر مدرن در ایران دانشگاه نداشتیم چون علامه‌ها و دیگر افرادی وجود داشتند که جامع منقول و معقول بودند. بنابراین پیش از عصر مدرن، تخصص‌گرایی، وجه غالب تلاش‌های علمی و معرفتی ما نبوده است.
وی یکی از شاخصه‌های مدرنیته را ملت دانست و افزود: اهمیتی که تاریخ پیدا می‌کند به خاطر ایجاد پدیده‌ای به نام ملت و توجه به ملی‌گرایی است. در ایران، دانشگاه در زمان رضاخان شکل می‌گیرد، یعنی در زمانی که پرسش از انحطاط و عقب‌ماندگی ما مطرح می‌شود. در این برهه است که انبوهی از کتاب‌های تاریخی ترجمه می‌شود و نوعی نقد تاریخ سنتی شکل می‌گیرد.
این استاد دانشگاه، میرزا صالح شیرازی، مورخ ایرانی و سفرنامه‌نویس را نویسنده نخستین تاریخ روسیه و انگلستان به زبان فارسی دانست و ادامه داد: وی این تاریخ‌نگاری را در سفرنامه خود انجام داده است و چنان که خود می‌گوید با نگارش این سفرنامه در پی آشکارسازی راز پیشرفت غربیان بوده است.
رحمانیان افزود: تاریخ و به طور کلی مجموعه علوم انسانی و اجتماعی دارای سرشت و هدف تجویزی است یعنی برای نسخه پیچاندن جوامع و علاج دردهای آن‌ها پدید آمده است. بنابراین بعد از مواجهه ما با غرب، یک فکر جدید تاریخی در ایران ملازم با مفهوم اندیشه ترقی و همچنین اندیشه اصلاح به وجود آمد و انتقاد از تاریخ‌نگاری سنتی، توسط متجددان و نواندیشان شکل گرفت.
این استاد تاریخ، نخستین برخورد جدی ایرانیان با آموزش تاریخ در ایران را در «دارالفنون» دانست و افزود: در روزنامه «وقایع اتفاقیه» نیز توجه خاصی به مسایل تاریخی صورت گرفت. همچنین در مدارس دوره قاجار آموزش تاریخ بسیار جدی گرفته شد و نخستین مدرسه‌ای که به طور کاملا برنامه‌ریزی شده با تاریخ و آموزش تاریخ برخورد کرد مدرسه علوم سیاسی بود که پایه‌گذار آن میرزا حسن پیرنیا، یعنی یکی از بزرگترین نمایندگان تاریخ‌نگاری جدید در ایران بود.
وی ادامه داد: دوره رضاخان، اوج باستان‌گرایی و ملی‌سازی و توجه به تاریخ ملی در ایران است. یعنی تاریخ برای دولت و نظام سیاسی وقت اهمیت فراوانی پیدا کرد و دولت می‌خواست هویت ملی ایرانی ایجاد کند. بنابراین به تاسیس دانشگاه تهران روی می‌آورد که رشته تاریخ و جغرافیا نیز در آن گنجانده می‌شود.
پرسش عباس میرزایی نطفه تاریخ‌نگاری مدرن را ایجاد کرد
در این نشست همچنین توفیق در پاسخ به سوال صیامیان مبنی بر هدف تولید دانش تاریخ به عنوان یک رشته دانشگاهی گفت: برای پاسخ به این سوال باید به زمان قاجار برگردیم که در آن مواجهه ما با غرب متمدن، شکل می‌گیرد. در آن هنگام پرسشی درباره عقب‌ماندگی ایران در ذهن اندیشمندان شکل می‌گیرد. یعنی این پرسش عباس میرزایی که «چرا ما عقب مانده‌ایم؟» مطرح می‌شود و در آنجاست که یک چرخش معرفت‌شناختی نسبت به تاریخ اتفاق می‌افتد.
وی افزود: وقتی عباس میرزا این سوال را مطرح می‌کند که «چرا ما عقب مانده‌ایم؟» نطفه تاریخ‌نگاری مدرن ما شکل می‌گیرد یعنی مدل جدیدی از نگاه به تاریخ جهان و گذشته ایجاد و نوعی بازخوانی تاریخ‌گرایانه مطرح می‌شود و همه چیز به گونه‌ای قرائت می‌شود که برای آینده مفید باشد.
توفیق بر لزوم رویکرد منتقدانه در مطالعات تاریخی معاصر تاکید کرد و گفت: امروز ما در جایگاهی قرار داریم که باید بدون هیچ‌گونه توهینی انتقادات خود را نسبت به آنچه در گذشته تاریخی ما اتفاق افتاده و نسبت به دوران معاصر بیان کنیم زیرا وقتی از گذشته فاصله می‌گیریم به ناچار باید گذشته خود را به صورت جدید بازخوانی کنیم؛ به عنوان مثال فکر کنیم که چرا نتوانستیم از آنچه در انقلاب مشروطه روی داد بهره لازم را ببریم.
نظر شما :