تحلیل بیبیسی از سقوط ایرباس ایرانی/ واکنش آمریکا نمک روی زخم پاشید
در زمانی که مردم آمریکا خود را برای مراسم آتش بازی سالگرد استقلال کشورشان آماده می‌کردند، در آن سوی دنیا آتشی که ناو جنگی وینسنس بر روی یک هواپیمای مسافربری گشود سالگردی بسیار متفاوت را برای ایرانیان رقم زد.
با شلیک دو موشک زمین به هوا، هر ۲۹۰ سرنشین هواپیمای ایرباس کشته شدند. تصاویری که تلویزیون ایران از جنازه‌های عریان قربانیان بر سطح آب دریا نشان داد، وحشت این حادثه را برای جهانیان تداعی کرد و بیش از پیش بر آتش دشمنی‌های ایران و امریکا دمید. دشمنی‌های ایران و آمریکا نه تنها در ۲۴ سال گذشته فروکش نکرده، بلکه با شروع دور جدیدی از تحریم‌های غرب علیه ایران بیشتر هم شده است.
در آن زمان هم دو برخورد بین نیروی دریایی آمریکا و نیروهای ایرانی در خلیج فارس که چند ماه پیش از حادثه ایرباس رخ داد، تنش‌ها را به اوج رسانده بود. روایت حکومت ایران درباره علت این حادثه دوگانه بوده است؛ گاهی می‌گویند عمدی و برنامه‌ریزی شده بود و گاهی می‌گویند اشتباهی وقیحانه بوده است. به هر حال آمریکا برای عمل مرگبار خود نه عذرخواهی کرد نه قبول مسئولیت، ولی پرداخت خسارت را تقبل کرد: ۶۱ میلیون دلار خسارت یعنی حدود ۲۱۳ هزار دلار برای هر سرنشین. دولت ایران در آن زمان چنین مبلغی را یک توهین توصیف کرد، هر چند خانواده قربانیان مبلغ یادشده را وصول کردند. لیبی برای انفجار هواپیمای لاکربی آمریکا ۳ میلیارد دلار به خانواده‌های قربانیان پرداخت.
علاوه بر مبلغ خسارت، واکنش‌های آمریکا به این حادثه نمکی بود که بر زخم ایرانیان پاشیده شد. ویلیام کرو رئیس ستاد مشترک نیروهای مسلح آمریکا در دفاعی جانانه از ویلیام راجرز، فرمانده ناو جنگی وینسس گفت: «من معتقدم با توجه به شرایط عملیاتی، تصمیم‌گیری کاپیتان راجرز منطقی بود و او کاری را انجام داد که ملت ما از او انتظار داشت.»
اما آنچه بیشتر از همه این‌ها ایرانیان را برافروخت، اعطای نشان لیاقت به ویلیام راجرز در هنگام بازنشستگی‌اش بود. این نشان را جرج بوش (پدر)، رئیس‌جمهور وقت آمریکا، به او بابت سال‌ها خدمت در نیروی دریایی آمریکا اعطا کرد. جرج بوش در زمان حادثه معاون رئیس‌جمهور بود و در جلسه ویژه شورای امنیت سازمان ملل که دو روز بعد از حادثه تشکیل شد، مقابل علی‌اکبر ولایتی وزیر خارجه وقت ایران قرار گرفت و از عملکرد کشورش دفاع کرد. جرج بوش در مصاحبه با مجله آمریکایی نیوزویک متعاقب ماجرای ایرباس گفته بود: «من هرگز به خاطر عملکرد ایالات متحده عذرخواهی نمی‌کنم و کاری هم به واقعیت‌ها ندارم.»
واکنش‌های اولیه دولت آمریکا هم با همین رویکرد و روحیه حق به جانب ابراز شدند. وزارت دفاع آمریکا در ابتدای ماجرا تاکید کرد که هواپیمای ایرباس با سیر نزولی و فرکانس پروازهای نظامی به طرف ناو وینسس حرکت می‌کرده است. این حرف درستی نبود. در گزارشی که وزارت دفاع آمریکا چند ماه بعد منتشر کرد، آمده بود که هواپیمای ایرباس حرکتی صعودی داشت و فرکانس‌هایش هم مختص به پروازهای نظامی نبود. ضمنا این ناو وینسس بود که وارد آب‌های ایران شده بود. بخش‌های دیگر این گزارش محرمانه باقی مانده است.
شبکه بیبیسی در سال ۲۰۰۰ مستندی تلویزیونی تحت عنوان «یک لاکربی دیگر» تهیه و پخش کرد که در آن دولت آمریکا ۱۲ سال بعد از ماجرا، توضیح دیگری نیز ارائه می‌کرد. مسئولان آمریکا در این مستند گفتند که خدمه ناو وینسنز دچار عارضه‌ای به اسم «تداعی آموزش» شدند. در این حالت مبتلایان به این عارضه آموزش‌های خود را بر اساس سناریوهایی که برای آن آموزش دیده‌اند پیاده می‌کنند و به علائم دیگری که تصورات آن‌ها را نقض می‌کند ناخودآگاه بی‌توجهی نشان می‌دهند.
این‌ها واکنش‌های رسمی دولت آمریکا بودند. تحقیقات مستقل دیگری نیز در پی حادثه ایرباس به عمل آمد که پرده از حقایق دیگری نیز بر می‌داشت؛ از جمله گزارش تحقیقی مجله نیوزویک در سال ۱۹۹۲ که دولت آمریکا را متهم به پنهان‌کاری و قلب واقعیات می‌کرد. در این گزارش که برگرفته از تحقیقات موسسه غیردولتی مطالعات استراتژیک آمریکا بود، آمده است که ناو وینسنس مجهز به یک سیستم راداری رهیابی بود – ایجیس - که به دلیل آستانه‌های پایین‌تر شناسایی و اعلام خطر باعث چنان اشتباه فاحشی در دستگاه‌های شناسایی و واکنش ناو وینسس شد. در گزارش مزبور کارگزاری چنین سیستمی در ناو وینسنس غیرمسئولانه توصیف شد.
مضافا از همکاران ویلیام راجرز، فرمانده وینسنس نیز در یک مطالعه کار‌شناسانه نشریه‌ای تخصصی در آمریکا نقل شده که او را به داشتن سابقه ماجراجویی و اتخاذ تصمیمات عصبی متهم کرده‌اند. ویلیام راجرز در سال ۱۹۹۲، یک سال بعد از بازنشستگی، کتابی را درباره خاطراتش از جمله در مورد حادثه ایرباس نوشت تحت عنوان «مرکز طوفان: روایت شخصی از تروریسم و تراژدی». او در این کتاب تنها به ابراز تاسف بسنده کرد ولی از اذعان به اشتباه یا عذرخواهی خودداری ورزید.
خلیج فارس، همچنان صحنه حضور سنگین نیروهای کشورهای مختلف بخصوص آمریکاست. چنین تراکمی از نیرو در یک منطقه محدود همیشه ضریب خطا را بالا می‌برد و احتمال برخوردی ناشی از یک سوءتفاهم و درگیری‌های ناشی از آن را بیشتر می‌کند. شاید از همین رو بود که سرتیپ جزایری، معاون امور بسیج و فرهنگ دفاعی ستاد کل نیروهای مسلح، از احتمال تکرار حادثه‌ای مشابه سخن رانده است. او گفته که در صورت تکرار حادثه‌ای مشابه، پایان آن این بار متفاوت خواهد بود.
نظر شما :