از ریاست‌جمهوری مادام‌العمر تا حبس ابد/ مبارک مدافع دموکراسی چگونه دیکتاتوری نامبارک شد؟
عباس زندباف
چند سال پیش بود که لطیفه‌ای در مصر نقل محافل شده بود. می‌گویند نخست‌وزیر مصر یک روز قبل از انتخابات ریاست‌جمهوری به دیدار مبارک رفت و گفت جسارت نباشد اما بد نیست که به فکر خداحافظی با مردم مصر باشید. مبارک در پاسخ گفت چرا؟ مردم مگر می‌خواهند جایی بروند؟
مبارک که یکی از طولانی‌ترین حکومت‌ها را در میان خودکامگان خاورمیانه داشته است در پی به قتل رسیدن انور سادات در سال ۱۹۸۱ به قدرت رسید و با سلف خود تفاوت زیادی داشت. سادات یک ماه پیش از مرگ بیش از ۱۵۰۰ نفر را به دلایل سیاسی به زندان انداخته بود و زندان تورا پر از دانشگاهیان، خبرنگاران، وکلا و سیاستمداران مخالف بود. مبارک وقتی که جامهٔ ریاست‌جمهوری را بر تن کرد فوراً دست به آزادسازی زندانیان زد و دم از آن می‌زد که دموکراسی بهترین تضمین برای آینده است. می‌گفت که به هیچ وجه در پی انحصاری کردن قدرت تصمیم‌گیری برای مملکت نیست. احزاب سیاسی مخالف اجازه یافتند تا دوباره به طور علنی فعالیت کنند. شمار سازمان‌های غیردولتی (NGO) و گروه‌های جامعهٔ مدنی افزایش یافت. مبارک حتی پیشنهاد کرده بود که هیچ کس حق نداشته باشد بیش از دو دوره رییس‌جمهور شود.
در واقع مبارک در دههٔ ۸۰ میلادی جایگاه نیرومندی نداشت و به لحاظ سیاسی هم تجربهٔ چندانی نداشت و از همین رو جور دیگری بازی می‌کرد تا بتواند برای خودش زمان بخرد. چهره‌های وجیه مصر و از جمله آن‌هایی که تازه از زندان آزاد شده بودند اصلاحات قطره‌چکانی مبارک را پذیرفته بودند.
مبارک در پی آن بود که خود را همچون پدر ملت جلوه دهد و چون نسبت به کاریزمای مخرب جمال عبدالناصر و روش تند و تیز سادات گشایشی به حساب می‌آمد مورد استقبال واقع شد.
وقتی که سادات طی رژه‌ای نظامی به قتل رسید غرب نگران آن بود که مبادا موجی از تظاهرات مصر را فرا گیرد و پیمان صلح مصر و اسراییل را به خطر اندازد. این در حالی است که سر برآوردن اسلام انقلابی در ایران در همان اوان آمریکا و متحدانش را دچار هراس کرده بود. اما مبارک پیمان صلح با اسراییل را حفظ کرد و نگذاشت که مصر دچار افراط‌گرایی اسلامی شود. در عین حال سعی داشت که معضلات دیرین جهان عرب را حل کند، معضلاتی چون فساد مخرب، مسالهٔ فلسطین و شورش‌های مذهبی.
مبارک بود که در پی یک دههٔ انزوای ناشی از پیمان صلح با اسراییل در سال ۱۹۷۹ مصر را دوباره به جرگهٔ اعراب بازگرداند.
مبارک در آغاز کار شورش تندروهای مسلمان را هم سرکوب کرده بود، تندروهایی که سادات را به قتل رسانده بودند و برخی‌شان بعد‌ها از رهبران القاعده شدند. مبارک در دههٔ ۱۹۹۰ شورش مجدد شبه نظامیان مسلمان را بار دیگر به شدت سرکوب کرد، شورشیانی که از جمله در شهر مقدس لوکسور ده‌ها گردشگر خارجی را قتل‌عام کرده بودند.
با افزایش قدرت مبارک، وضعیت موجودی که او مظهر آن بود مورد تنفر فزاینده‌ای واقع شد. رفته رفته جایگاه رهبری مصر در جهان عرب نیز دچار چالش شد. مردم مصر به زحمت می‌توانستند غذا و پوشاک برای خود تامین کنند، در نتیجه کشورهای حاشیهٔ خلیج فارس که مدتی قبل واحه‌هایی بیش در بیابان‌های خشک نبودند جایگاه مصر را از آن خود کردند.
در داخل مصر نیز مبارک و خیل سرهنگ‌های کهنسال وی از پس مهار خشم مردم برنمی‌آمدند و نمی‌توانستند تحولات پرجمعیت‌ترین کشور جهان عرب با ۸۵ میلیون نفر جمعیت را مهار کنند.
مبارک این خلبان پیشین نیروی هوایی که در آغاز به اصلاحات مردم‌سالارانه روی خوش نشان داده بود راه خودکامگان را در پیش گرفت که در نهایت به آغاز شورش‌های اعتراضی علیه وی در ۲۵ ژانویهٔ ۲۰۱۱ منجر شد.
الی شاکید که طی سال‌های ۲۰۰۳ تا ۲۰۰۵ سفیر اسراییل در مصر بود مبارک را قوی اما فاقد کاریزما توصیف می‌کند، تنومند مانند بمب‌افکن و بسیار خونسرد.
به گفتهٔ شاکید، مبارک با مقامات اسراییلی دیدارکننده از مصر ملاقات می‌کرد و دست‌کم سه مشاور بلندپایه را با خود همراه داشت و نشان می‌داد که از ریزه‌کاری‌های سیاست در اسراییل آگاه است. به گفتهٔ این مقام اسراییلی مبارک به لطیفه‌ها و مطایبات سیاسی علاقه داشت.
طبق پیام محرمانه سفارت ایالات متحده در قاهره که در وبگاه ویکی‌لیکس منتشر شد، مبارک واقع‌گرایی خسته، محتاط و محافظه‌کار توصیف شده است که زمان چندانی برای تحقق اهداف آرمان‌خواهانه‌اش ندارد. طبق این سند مبارک با اشغال عراق توسط ایالات متحده در سال ۲۰۰۳ مخالف بود که به سرنگونی صدام حسین منجر شد و معتقد بود که عراق را باید افسری قوی و خشن رهبری کند.
محمد حسنی مبارک متولد ۴ مه ۱۹۲۸ در روستای کفر المسیلحا در استان منوفیا واقع در دلتای رود نیل است. خانواده‌اش مانند خانوادهٔ سادات و ناصر جزو سطوح پایین طبقهٔ متوسط بودند.
مبارک پس از پیوستن به نیروی هوایی در سال ۱۹۵۰ خلبان هواپیمای بمب‌افکن شد و مدارج ترقی را طی کرد و به جرگهٔ سردمداران ارتش پیوست. طی جنگ سال ۱۹۷۳ خاورمیانه که از نظر بسیاری از مصریان با پیروزی این کشور همراه بود در نقش فرماندهٔ نیروی هوایی آوازه‌ای برای خود کسب کرد و هنگام ترور سادات معاون رییس‌جمهور بود. طی حادثهٔ ترور سادات، مبارک کنار وی نشسته بود اما فقط دستش اندکی زخمی شد و جان سالم به در برد.
مروری بر رویدادهای مهم زندگی مبارک
۱۹۲۸: مبارک در ۴ مه متولد شد. پس از اتمام دبیرستان به دانشکدهٔ افسری مصر پیوست و در مارس ۱۹۵۰ افسر خلبان شد. اوج پیشرفت مبارک در ارتش پس از جنگ یوم کیپور در سال ۱۹۷۳ بود که فرماندهٔ نیروی هوایی شد و تا آوریل ۱۹۷۵ که به مقام معاونت رییس‌جمهور رسید در این سمت قرار داشت.
۱۹۸۱: مبارک پس از به قتل رسیدن انور سادات به ریاست‌جمهوری مصر رسید.
۱۹۸۹: مصر دوباره به عضویت اتحادیهٔ عرب پذیرفته شد و مقر این اتحادیه دوباره به قاهره انتقال یافت.
۱۹۹۱: مبارک در جنگ خلیج فارس از نیروهای ائتلاف حمایت کرد و نیروی زمینی مصر از جمله نخستین نظامیانی بودند که نیروهای عراقی را از کویت عقب راندند.
۱۹۹۵: هنگام حضور در اتیوپی برای شرکت در اجلاس سازمان وحدت آفریقا از یکی از شش سوء‌قصدهای زندگی‌اش جان به در برد.
۲۰۰۳: علیه جنگ عراق صحبت کرد و استدلال کرد که نخست باید مناقشهٔ اسراییل- فلسطین حل و فصل شود. مدعی شده بود که جنگ عراق باعث می‌شود ۱۰۰ بن‌لادن دیگر پدیدار شود.
۲۰۰۵: مبارک برای چهارمین بار پیاپی در انتخابات ریاست‌جمهوری پیروز شد، انتخاباتی که به گزارش سازمان‌های مدنی نظارت‌کننده با تقلب گسترده همراه بود.
۲۰۱۱: در ۲۵ ژانویه در قاهره و سایر شهر‌ها اعتراضات مردمی علیه حکومت مصر درگرفت. مبارک گفت از قدرت کناره‌گیری نمی‌کند و در خاک وطن چشم از جهان فرو خواهد بست.
۱ فوریه ۲۰۱۱: مبارک اعلام کرد در پی شرکت مجدد در انتخابات مصر نیست ولی تا پایان ریاست‌جمهوری‌اش کناره‌گیری نخواهد کرد. مبارک نوید اصلاحات را داد و اعتراضات هم ادامه داشت.
۱۰ فوریه ۲۰۱۱: مبارک در جایگاه ریاست‌جمهوری برای آخرین بار در تلویزیون ظاهر شد. روز بعد عمر سلیمان، معاون رییس‌جمهور از استعفای مبارک و تحویل قدرت به نظامیان خبر داد.
۲ ژوئن ۲۰۱۲: مبارک به جرم صدور دستور کشتار معترضان به حبس ابد محکوم شد.
نظر شما :