نشست بررسی تاریخ‌نگاری محلی/ از تاریخ غذا تا فرهنگ نامه‌نگاری

تاریخ‌نگاری محلی شعبه‌ای از تاریخ‌نگاری معاصر است و به این دلیل اهمیت دارد که هم عرض و هم‌ طول با مورخ پیش می‌رود.

نشست تخصصی کتاب ماه تاریخ و جغرافیا به بررسی تاریخ محلی اختصاص داشت. این نشست، ۲۹ بهمن در سرای اهل قلم موسسه خانه کتاب برگزار ‌شد و دکتر مرتضی نورایی (دانشیار گروه تاریخ دانشگاه اصفهان)، دکتر ابراهیم موسی‌پور (کار‌شناس تاریخ اجتماعی ایران) و زهیر صیامیان (دبیر نشست) درباره تاریخ محلی بحث و گفت‌وگو کردند.

نورایی گفت: از سال ۱۹۴۸ میلادی دپارتمان تاریخ محلی در دانشگاه لستر انگلیس تأسیس شد. نکته این است که چرخش نگاه به مباحثی برمی‌گردد که در سنت جدید الزاما تاریخ‌نگار اهل محل خاصی نبوده و مشخصا کسی که تاریخ محلی می‌نویسد اهل آن محل به شمار نمی‌رود اما در سنت قدیم باید اهل آن منطقه می‌بوده تا می‌توانسته تاریخ محلی آن را به رشته تحریر دربیاورد.

وی افزود: تاریخ‌نگار محلی با اندیشه واگرایی همراه نبوده و می‌توان گفت که با اندیشه همگرایی تاریخ محلی را می‌نویسد و اگر می‌خواهد مشارکت اجتماعی داشته باشد باید در حیطه تاریخ اتفاق بیفتد. همچنین تاریخ محلی نباید مرکزمحور باشد و تمرکززدایی یکی از ویژگی‌های تاریخ‌نگاری محلی است.

این مدرس دانشگاه اظهار کرد: امروزه بحث بر هویت منطقه‌ای در راستای هویت ملی است و هنگامی که بحث مرز به وجود می‌آید سنت جدید تاریخ‌نگاری نیز مطرح می‌شود. هنگامی که همه شهر‌ها هویت داشته باشند تاریخ‌نگار می‌تواند با موفقیت به نگارش تاریخ دست بزند.

وی افزود: تاریخ محلی رسالت جالبی پیدا کرده و نشان می‌دهد که سهم مناطق و محل در توسعه اجتماعی و اقتصادی چقدر است. در همین نگرش جدید دو رویه علمی و سنت مطرح است. نخست نگرش در طول و دوم نگرش در عرض. نگرش در طول این است که تاریخ محلی اصفهان را از زمانی که اولین نگارش‌ها به وجود آمد تا به امروز بنویسیم.

نورایی ادامه داد: عرض‌نویسی مورخ نگرش دیگری است که این تاریخ با نام «دم دستی‌نویسی» عنوان شده و می‌توان در یک جمله گفت که مورخ در عرض‌نویسی نسبت به طول‌نویسی بیشتر موثر است.

وی در ادامه سخنانش گفت: ما شاید آخرین نسلی باشیم که برای دوستانمان نامه می‌نویسیم این مساله را باید مورخ مد نظر داشته باشد و در نگارش تاریخی از آن یاد کند. همچنین تحقیقات جامعه‌شناسی در دهه ۵۰ که درباره تهران و قم نوشته شده به عنوان تاریخ‌نگاری محلی عنوان شده است و کاربردهای جغرافیایی و جامعه‌شناسی در دهه‌های بعدی تاریخ‌ محلی عنوان می‌گیرد.

نورایی اظهار کرد: تاریخ‌نگاری اجتماعی در تاریخ‌نگاری محلی موثر بوده و به عنوان نمونه می‌توان به تاریخ ادویه و تاریخ غذا اشاره کرد که تاریخ غذا یک سنت تاریخ‌نگاری محلی است و سبکی جدید تلقی شده و در تاریخ محلی وجود داشته است.

وی افزود: در مبحث تاریخ‌نگاری محلی و نخبگان به این نتیجه رسیدیم که یک سری فرهنگ نامه‌نگاری محلی داریم که طبقه‌ای از نخبگان اهل دین مانند فقها، مدرسان و طلاب را شامل می‌شد و اهل غیر دین نیز به شعرا، دانشمندان و ادیبان اختصاص داشت.

این مدرس دانشگاه به تفاوت تاریخ محلی و فولکلور اشاره کرد و گفت: تاریخ محلی با فولکلور ارتباط ندارد، فولکلور به این دلیل با تاریخ محلی مرتبط نیست زیرا مبنای روایت آن مشخص نیست زیرا هر چیزی که لقب تاریخ گرفته باید سند داشته باشد.

سپس دکتر ابراهیم موسی‌پور گفت: سنت تاریخ‌نگاری محلی در دوره جدید بنا بر مقتضیات و اهدافی بود که در غایت و کاربرد اهمیت داشت و شاید بتوان برای سنت احیای تاریخ‌نگاری محلی چند نکته را مطرح کرد. ما در تاریخ‌نگاری محلی سابقه بسیاری داریم و مجموعه اطلاعات و تلاش‌هایی که در تاریخ اجتماعی ایران صورت گرفته را می‌توان در حوزه تاریخ‌نگاری محلی به حساب آورد.

وی افزود: سابقه جهان اسلام در بازجویی ذهن مورخ و توجه با تاریخ اجتماعی بسیار بیشتر از تاریخ‌نگاری غرب است. جبران کردن ضعف روش کار زمان بسیاری نمی‌طلبد زیرا اگر از لحاظ سابقه تاریخی مانند تاریخ محلی کمبود داشتیم جبران کردن آن نسل‌ها زمان می‌برد و بیشترین مشکل ما نظم بخشیدن و منضبط کردن روش‌های کار است که باید آسیب‌شناسی و با شیوه‌های مدرن تلفیق شود.

این مدرس دانشگاه به معایب تاریخ‌نگاری محلی نیز اشاره کرد و گفت: برخی از تاریخ‌نگاری محلی جانبدارانه نوشته می‌شود و در پی اثبات برخی موارد هویتی است. تاریخ‌نگار عام و کلاسیک سعی می‌کند که تاریخی بی‌تعصب بنویسد. در تاریخ اجتماعی تمام ایرادهای نگارش تاریخی در نگرش تاریخ اجتماعی است که به منزله فرصت تلقی شده و به عنوان یک عنصر کارآمد به شمار می‌رود.

وی افزود: مورخ اجتماعی به گروه‌های فرودست، مردم عادی و حواشی جامعه‌ها می‌پردازد؛ گروه‌هایی که در تاریخ‌نگاری‌ها کمتر به آن‌ها توجه شده است. مورخ اجتماعی از A تا ‌Z منبع کتابخانه‌ها استفاده می‌کند و از آمارهای ساده نیز نمی‌گذرد چه بسا آنچه به عنوان بدهکاری یک انباری در مقطع تاریخی توصیف شده می‌تواند برای مورخ اجتماعی منبع تاریخی قلمداد شود.

وی به چند مزیت تاریخ‌نگاری محلی اشاره کرد و گفت: به عنوان نمونه نحوه معیشت، صید مروارید، نظام تقسیم آب، فرصت‌های شغلی زنان کُرد و یا اطلاعاتی درباره مردمان بلوچ تاریخ محلی نامیده شده و آن را نمی‌‌توان در هیچ تاریخ عمومی یافت. تاریخ محلی را می‌توان تاریخ نخبگان نامید ولی شاید همواره چنین نباشد و با منطق و ایدئولوژی همسو است.