نخستین زن مترجم ایرانی چه کسی بود؟
نخستین زنی که در ایران دست به کار ترجمه زد، تاج‌ماه آفاق‌الدوله بود که نمایشنامه «نادر شاه» اثر «نریمان نریمانف» را از ترکی به فارسی برگرداند و آن را در سال ۱۳۲۴ هجری قمری منتشر کرد.
محمد گلبن - پژوهشگر ـ درباره تصحیح ترجمه نمایشنامه «نادرشاه» که توسط تاج‌ماه آفاق‌الدوله از زبان ترکی به فارسی برگردانده شده است، به خبرگزاری ایسنا می‌گوید: می‌توانیم بگوییم تاج‌ماه آفاق‌الدوله نخستین زنی است که در ایران دست به کار ترجمه می‌زند. من از کودکی عادت داشتم نسخه‌های خطی و کتاب جمع‌آوری کنم. نسخه خطی نمایشنامه «نادرشاه» را که خانم آفاق‌الدوله ترجمه کرده‌اند، سال‌ها پیش یکی از آشنایانم به من داد تا اینکه متن آن را خواندم و دیدم اثر بسیار جالبی است و آن را تصحیح کردم و نسخه تصحیح‌شده آن حدود سال ۷۳ در شماره پنجم فصلنامه «تئا‌تر» به کوشش خانم لاله تقیان به چاپ رسید.
او همچنین درباره نسخه خطی نمایشنامه «نادرشاه» که تاج‌ماه آفاق‌الدوله آن را ترجمه کرده است، عنوان می‌کند: من کتابخانه شخصی‌ام را به آستان قدس رضوی مشهد مقدس و مجلس تقدیم کرده‌ام که نسخه خطی این کتاب هم همراه کتاب‌هایم بود. فکر می‌کنم نسخه میکروفیلم آن هم در کتابخانه مرکزی دانشگاه تهران نگه‌داری می‌شود.
این پژوهشگر درباره نخستین مترجمان در ایران می‌گوید: در سال ۱۲۷۰ در دوره احمدشاه، ترجمه از زبان رایج آن موقع که فرانسه بود، رواج داشت. پدر پروین اعتصامی مجله‌ای به نام «بهار» منتشر می‌کرد که در واقع، در این مجله اولین ترجمه‌ها از زبان فرانسه به فارسی منتشر می‌شد.
گلبن در ادامه می‌افزاید: حسن پیرنیا ملقب به مشیرالدوله که سیاستمدار و حقوقدان و مترجم ایرانی در دوره ناصرالدین شاه قاجار بود، در اواخر دوره قاجاریه به سمت نخست‌وزیری رسید و چندی هم ریاست اداره امور خارجه ایران را برعهده داشت. او به هفت زبان زنده دنیا صحبت می‌کرد و تحصیلک‌رده کشور روسیه بود. پیرنیا از کسانی که در وزارت امور خارجه استخدام می‌شدند، درخواست می‌کرد که به مدت سه سال دوره آموزش زبان‌های مختلف را بگذرانند. کتاب «تاریخ ایران باستان» او که در سه جلد است، اولین کتاب تاریخ مهمی است که درباره ایران قبل از اسلام نوشته شده است.
این پژوهشگر در پایان سخنانش می‌گوید: در دوره ناصرالدین شاه و زمان امیرکبیر خیلی از شاگردان او اولین مترجمان ایران بودند؛ زیرا مجبور بودند خیلی از کتاب‌های تجارت، کشاورزی و علوم را از زبان فرانسه به فارسی ترجمه کنند.
تاج‌ماه در ابتدای نمایشنامه «نادرشاه» خود را کمینه تاج‌ماه آفاق‌الدوله همشیره «آقا اسماعیل آجودان باشی» و عیال «فتح‌الله ارفع‌السلطنه طالش» معرفی می‌کند. تاج‌ماه، فرزند علی‌اکبر خان آجودان باشی، اهل زنجان و پدرش علی‌اکبر خان، یکی از نظامیان قاجاری بود. جدا از ترجمه نمایشنامه «دره نادری» یا «نادرشاه»، مجموعه دست‌نوشته‌ای از نامه‌ها و شعرهایی از تاج‌ماه به‌جا مانده است. این مجموعه با عنوان دیوان اشعار مجموعه تاج‌ماه به شماره ۳۵۵۲ در کتابخانه مرکزی دانشگاه تهران نگه‌داری می‌شود. دوسوم این مجموعه شامل گزیده شعرهای شاعران دوره قاجار است و یک سوم دیگر آن به نامه‌ها و شمار اندکی به سروده‌های تاج‌ماه اختصاص دارد. نوشته‌های تاج‌ماه را به لحاظ موضوعی می‌توان این‌گونه رده‌بندی کرد: نامه درباره مسائل خانوادگی، نامه به دوستان، نامه‌های دیگران، انشا‌ها و شعر‌ها.
نظر شما :