تمدنی نهفته در زیر آب‌های خلیج فارس
جفری رُز، باستان‌شناس وابسته به دانشگاه بیرمینگهام انگلیس، در مقاله‌ای که در شمارۀ ماه دسامبر مجلۀ «مردم‌شناسی کنونی» نوشته، نظریۀ تازه‌ای در بارۀ خلیج فارس مطرح کرده است که بنابرآن این خلیج در گذشته‌های دور خشک بوده و در عصر دیرینه سنگی (از 2,5 میلیون سال تا 300،000 سال پیش) مردمانی در آنجا می‌زیسته‌اند. این مردمان در عصر نوسنگی (که از 9000 سال پیش از میلاد تا 3300 سال پیش از میلاد را دربرمی‌گیرد) تمدن درخشانی در آنجا پدید آورده بودند که تا 7500 سال پیش در سواحل کنونی خلیج فارس پابرجا بود. به گفتۀ او، تمدن نوسنگی بسیار پیشرفته‌ای که در کناره‌های این خلیج در 7500 سال پیش وجود داشت و آثار آن را در سال‌های اخیر کشف کرده‌اند، نمی‌توانست بی‌مقدمه شکل گرفته باشد. بی‌شک مردمانی از روزگاران بسیار دور در آن ناحیه ساکن شده بودند و اگر به اسناد باستانشناختی در بارۀ این حضور کهن‌تر دسترسی نداریم، به این سبب است که آثار آن اکنون در زیر آب‌های اقیانوس هند است که زمانی با پیشروی‌اش این ناحیه را به زیر آب فروبرده است.
نتیجه‌گیری‌های این باستان‌شناس بر کاوش‌ها و پژوهش‌هایی استوار است که باستان‌شناسان انگلیسی سال‌هاست در سواحل جنوبی و غربی خلیج فارس انجام می‌دهند. این باستان‌شناسان متوجه بیش از 60 کاوُشگاه باستانشناختی تازه در این سواحل شده‌اند که دربردارندۀ آثار و اطلاعات بسیار باارزش برای باستان‌شناسی این منطقه‌اند. کاوُشگران در آنجا خانه‌های سنگی محکم برای سکونت دائمی، ظروف سفالی، شبکۀ تجاری به منظور تجارت با سرزمین‌های دوردست، حیوانات اهلی و حتا نشانه‌ای از یکی از قدیمی‌ترین کشتی‌های جهان یافته‌اند.
جدا ازاین کاوش‌ها، جفری رُز به تاریخ زمین‌شناختی خلیج فارس نیز استناد می‌کند که بنابرآن، بخشی از این ناحیه ( یعنی همین ناحیه‌ای که اکنون خلیج فارس است) با مساحتی نزدیک به مساحت کشور انگلستان در فاصلۀ میان 75000 سال پیش از میلاد و 8000 سال پیش از میلاد به زیر آب رفته بود. او هم‌چنین به ابزارهای سنگی که به تازگی در یمن و عمّان یافته‌اند تکیه می‌کند. این ابزار‌ها با ابزارهای کشف شده در شرق افریقا هیچ نسبتی ندارند. به عقیدۀ او، همۀ این‌ها نشان می‌دهند که انسان‌های اندیشه‌ورز (هوموساپین‌ها) زودتر از آنکه تاکنون گمان می‌رفت، به شبه‌جزیرۀ عربستان آمده بودند. این انسان‌ها شاید 100،000 سال پیش به آنجا رسیده بودند و نه در فاصلۀ میان 50 تا 70،000 سال پیش، آن‌گونه که تاکنون گمان می‌کردند. جفری رُز احتمال می‌دهد که ناحیۀ خلیج فارس پیش از آنکه در آب فرو رود، آبادی کویری بوده و سیستم آبیاری کارآمدی داشته، چنان که برای زندگی بسیار مناسب بوده و از همین رو انسان‌های دیرینه‌سنگی پیش از آنکه دربرابر پیشروی اقیانوس هند پس بنشینند و در کناره‌های کنونی خلیج فارس ساکن شوند در آنجا می‌زیستند. بازماندگان این انسان‌ها سپس در سرزمین‌های پیرامون این خلیج یکجانشین شدند.
ابزارهای سنگی کشف شده از 40 کاوُشگاه باستانشناختی در خاورمیانه، حدسیات جفری رُز را پذیرفتنی می‌نمایند. گزارش این باستان‌شناس انگلیسی با نظرپردازی‌هایی نیز همراه است که بعضی از آن‌ها به عقیدۀ رابرت کارتر، باستان‌شناس دانشگاه اکسفورد بروکس انگلستان، بنیاد چندان استواری ندارند. برای مثال، هنوز نمی‌توان گفت که میان ابزارهای دیرینه‌سنگی کشف شده در این منطقه و تمدن سومری رابطه‌ای وجود دارد. به گفتۀ او، پذیرفتن اینکه مردم بین‌النهرین جنوبی با مردم شرق عربستان از یک اصل و ریشه بوده‌اند دشوار است، زیرا نمی‌توان ثابت کرد که میان ابزارهای سنگی ظریف (لپتولیتیک) دورۀ نخستین تمدن بین‌النهرین جنوبی و سنت ابزارهای سنگی دورویۀ عربی که در فاصلۀ میان 6 هزار تا 8 هزار سال پیش در شبه‌جزیرۀ عربستان رایج بود رابطه و خویشاوندی وجود دارد. مگر اینکه مفهوم انتقال تکنولوژی سنگ را از نسلی به نسل دیگر به‌کل نادیده بگیریم.
به گمان جفری رُز، داستان‌‌های کشتی نوح و باغ عَدن در تورات چه بسا مربوط به همین منطقه باشند و شاید اگر سرچشمۀ آن‌ها را در همین منطقه، یعنی منطقه‌ای که امروز خلیج فارس در آن قرار دارد، بجوییم، به نتیجۀ درستی برسیم. فراموش نکنیم که قدیمی‌ترین داستان پیدایش، معروف به «تکوین اریدو» را ساکنان این منطقه نوشته‌اند. این داستان سومری، کهن‌ترین روایت اسطورۀ طوفان است. اریدو شهر مقدسی بود در جنوب عراق در محل کنونی ابوشَهرَین. به این فرضیۀ جفری رُز، باستان‌شناسی از ایالت پنسیلوانیای آمریکا به نام کَری هریتز ایراد گرفته است و آن اینکه مربوط کردن اسطورۀ طوفان به دورۀ خاصی از تاریخ این منطقه مشکل‌آفرین است، زیرا پژوهش‌هایی که تاکنون انجام گرفته، نشان می‌دهند که بارها دگرگونی‌هایی در کناره‌های خلیج فارس ایجاد شده و خطوط ساحلی آن جابه‌جا شده‌اند یا اینکه رودخانه‌ها به‌شدت طغیان کرده‌اند. شواهدی از تاریخ باستان بین‌النهرین در دست است که نشان می‌دهند چندین بار طوفان‌های عظیم و بسیار ویرانگر در آنجا روی داده است که هرکدام می‌توانست سرچشمۀ آفرینش اسطورۀ طوفان باشد.
باری، هرچند پاره‌ای از فرضیه‌های جفری رُز بحث و پرسش برانگیخته، اما به نظر می‌رسد جامعۀ علمی روی‌هم‌رفته از نتیجه‌گیری‌هایش استقبال کرده است. دستاوردهای باستانشناختی در این منطقه می‌توانند تصویری را که هریک از ملت‌های آن از خود و از گذشتۀ خود ساخته‌اند، به‌کل دگرگون کنند. هر دستاوردی در این زمینه می‌تواند پرتوی بر تاریکی‌های تاریخ این منطقه بیفکند. دانستن این که در عصر یخبندان ناحیۀ خلیج فارس برخلاف مناطق دیگر جهان سکونت‌پذیر بوده و گروه‌های انسانی را به خود جلب می‌کرده، دانشمندان را ناگزیر می‌کند که در اعتبار بسیاری از فرضیه‌های تاریخی، باستانشناختی، نژادی و تکاملی در این منطقه وحتا در جهان تردید کنند. حضور دیرینۀ گروه‌های انسانی در ناحیۀ خلیج فارس، تغییری اساسی در فهم ما از ظهور انسان در خاور میانه و تحول فرهنگی این منطقه ایجاد می‌کند. چه بسا بسیاری از اسناد روشنگر معمای تکامل انسان در اعماق خلیج فارس نهفته باشد.
منبع: رادیو بین‌المللی فرانسه
نظر شما :